________________
– અન્વયાર્થ – પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ અને આકાશ રૂપ પાંચ મહાભૂત છે. સાંખ્ય આદિ કેટલાક મતવાદિઓ આ પ્રકારની માન્યતા ધરાવે છે. વળી તેઓમાં કઈ કઈલેકે એવું પણ કહે છે છઠ્ઠી આત્મા છે. આત્મા અને લોક શાશ્વત (નિત્ય) છે. આત્મા નામના છઠ્ઠા મહાભૂતને માનનારાની આ પ્રકારની માન્યતા છે. જે ૧પ છે
– ટીકાર્થ – પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ અને આકાશ નામના પાંચ મહાભૂત છે. મહાન ભૂતને મહાભૂત કહે છે. બાહ્ય ઈન્દ્રિયો દ્વારા ગ્રાહ્ય થવાને વિશિષ્ટ ગુણ જેમાં હોય છે. તેને ભૂત” કહેવામાં આવે છે. કેઈ કેઈ લોકેની માન્યતા અનુસાર આ લાકમાં પાંચ મહાભૂતનું અસ્તિત્વ કહ્યું છે. તેઓ એમ પણ કહે છે કે પાંચ મહાભૂતે સિવાય આત્મા નામના છઠ્ઠા તત્વનું પણ અસ્તિત્વ છે. જેવી રીતે ભૂવૈતવાદીને મત અનુસાર આત્મા અને ભૂત અનિત્ય છે, એજ પ્રમાણે તેમના મતમાં આત્માને નિત્ય માનવામાં આવ્યું છે કે અનિત્ય માનવામાં આવ્યું છે? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં સૂત્રકાર કહે છે કે આત્મા નિત્ય છે. અને પૃથ્વી આદિ પાંચે ભૂત પણ નિત્ય જ છે, અનિત્ય નથી. સર્વથા અનિત્ય માનવાથી બન્ધ અને મેની વ્યવસ્થા સિદ્ધ થઈ શકે નહીં આ કારણે એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે પૃથ્વી આદિ રૂપ લેક અને આત્મા નિત્ય છે. આ ૧૫ છે
હવે પૃથ્વી આદિની તથા આત્માની નિત્યતા આ સેગમી ગાથામાં પ્રરૂપિત કરવામાં આવે છે. “સુ ” ઈત્યાદિ
પૃથિવી આદિ ભૂતોં કે ઔર આત્માના નિત્યત્વ
શબ્દાર્થ – “સુદ-સુધાત બન્ને પ્રકારથી પહેલા કહેલ છએ પદાર્થ ‘જ વિનતિ= વિનતિ નાશ પામતા નથી. “જોવા-નૈવ ન “અ-સત્તઃ અવિદ્યમાન પદાર્થ “snap-ઉત્પન્ન થાય છે. “સરિમાવા-વર્ષેfપમાવા” બધાજ પદાર્થો “સદ્દી-સર્વથા બધા પ્રકારે નિર્ણતમામ કથા-નિતિમાંવમાનતાઃ” નિયતિ માને પામે છે. ૧૯n
-- અન્વયાર્થ = પૂર્વોક્ત પૃથ્વી આદિ પાંચ મહાભૂત અને છડ્રો આત્મા બન્ને પ્રકારના નિર્દેતક અને સહેતુક) વિનાશથી નષ્ટ થતાં નથી, અને એવું પણ નથી કે તેઓ પહેલાં અસતુ (અવિદ્યમાન) હતાં અને પછીથી ઉત્પન્ન થયા છે. તેથી પૃથ્વી આદિ સઘળા પદાર્થો નિત્ય જ છે. જે ૧૬
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૮૩
