________________
આત્માને રથી સમજો, શરીરને રથ સમજો, બુદ્ધિને સારથિ સમજો અને મનને પગહી (લગામ) સમજો.”
જે મનુષ્ય વિજ્ઞાન રૂપી સારથીવાળા છે, અને મન રૂપી લગામ વાળા છે, તે યોગ્ય માર્ગે ચાલીને “ખ” ને (મેાક્ષને) પ્રાપ્ત કરી લે છે. એજ વિષ્ણુનુ` પરમપદ છે.” તથા- “ણ બારમા સચર્માણ, પ્રથમામાં સર્વાનુંમૂ” ઇત્યાદિ આગમે વડે પણ આત્મા સિદ્ધ થાય છે.
પ્રશ્ન- અર્થાપત્તિ અને પરકીય આગમેાની પ્રમાણુતાના આપ સ્વીકાર કરતા નથી. છતાં અહી' આપે તેમના ઉલ્લેખ શા કારણે કર્યાં છે.’
ઉત્તર-અપત્તિને અનુમાનમાં જ સમાવેશ થઈ જાય છે. તેથી તેને અલગ પ્રમાણ રૂપ માની શકાય નહીં તથા અવિરુદ્ધ અંશમાં (જે બાબતમાં વિરાધ જ નથી તેમાં) પરકીય આગમને સ્વીકાર કરવામાં પણ કાઈ વાંધા નથી. પરકીય આગમને સ્વીકાર કરવાથી જ્યાં સ્વમતને હાનિ થતી હાય, ત્યાંજ પરકીય આગમને અપ્રમાણ રૂપ માનવામાં આવે છે. આપણા ઘરના કલહમાં તેની સાથે વિવાદ છે, આત્માના વિષયમાં વિવાદ નથી, કારણ કે અમે બન્ને પદ્મા મેક્ષના તા સ્વીકાર જ કરીએ છીએ જે લાક માક્ષમાં માનતા નથી, તેમની સાથે જયારે શાસ્ત્રાર્થ કરવાના પ્રસંગ ઉદ્ભવે છે, ત્યારે અમે સઘળા દાર્શનિકો ભેગા થઇને તે અનાત્માવાદીઓના મતનું ખડન કરીએ છીએ જેના દ્વારા સ્વર્ગ, નરક, મેાક્ષ આદિના સદ્ભાવ સિદ્ધ થઈ જાય, એવાં સ્વકીય આગમ અને પરકીય આગમાની અહી ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવા માટે ઘણાં પ્રમાણેાની શી આવશ્યકતા છે? મુખ્ય પ્રમાણુ પ્રત્યક્ષ દ્વારા જ આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થઈ શકે છે. તે આ પ્રકારે સિદ્ધ થાય છે. આત્માના જ્ઞાન, ઇચ્છા, પ્રયત્ન આદિ ગુણેા માનસપ્રત્યક્ષ દ્વારા જ પ્રત્યક્ષ કરાય છે. તથા ગુણુ અને ગુણી એક હેાવાને કારણે આત્મા પણ માનસ પ્રત્યક્ષ જ છે, તે આત્મા ધ અને અધર્મીના આશ્રય ભૂત થતા થકા કારણ છે. તથા જ્ઞાનાદિ વિશેષ ગુણેના સંબંધથી તેના પણ પ્રત્યક્ષ રૂપે અનુભવ થાય છે. કહ્યું પણ છે કે... વિશેષ ગુણાના સંબધથી
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૪૦
