________________
પડે જેમ નિષ્કિય આકાશ કોઈ પણ કાર્ય કરતું નથી, એજ પ્રમાણે નિષ્કય ઈશ્વર પણ કોઈ કાર્યને કર્તા સંભવી શકે નહી.
વળી ઈશ્વર રાગાદિથી યુક્ત છે, કે વીતરાગ છે જે તે રાગાદિમાન હોય છે જેમ આપણે સઘળા કાના કર્તા હોઈ શકતા નથી, એમ ઈશ્વર પણ સઘળાં કાર્યોને કર્તા હોઈ શકે નહીં. જે ઈશ્વર વીતરાગ (રાગ રહિત) હોય, તે ઈશ્વર દ્વારા વિવિધ કાર્યોની ઉત્પત્તિ થઈ શકે નહીં. ઈશ્વરને જે કર્તા માનશે, તે તે માન્યતામાં વિષમતા અને નિર્દયતાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે!
વળી અમારા આ પ્રશ્નને જવાબ આપે શું ઈશ્વર સ્વાર્થ વડે પ્રેરાઈને જગતની રચના કરે છે, કે કરુણ દ્વારા પ્રેરાઈને જગતની રચના કરવાને પ્રવૃત્ત થાય છે? પહેલા પક્ષને સ્વીકાર કરવામાં આવે, તે” આકામ” આદિ શ્રુતિ વાકથી વિરૂદ્ધનું કથન લાગે છે.
આસકામને અર્થ આ પ્રમાણે છે જેણે કરવા યોગ્ય બધું કરી લીધું હોય છે. અને કંઈ પણ કરવાનું બાકી રહ્યું હોતુ નથી, એવી વ્યક્તિને કૃત કૃત્ય અથવા આતકામ કહે છે. કૃતકૃત્યને જગતની રચના કરીને એવું તે શું પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે કે તેણે જગતની રચના કરવી પડે? તેને તે કઈ પણ વસ્તુની પ્રાપ્તિ કરવાનું બાકી જ રહ્યું હોતું નથી. તેથી” સ્વાર્થથી પ્રેરાઈને ઈશ્વર જગતનું સર્જન કરે છે. આ પ્રકારનું કથન વૃથા જ છે.
એવું કથન પણ બરાબર નથી કે ઈશ્વર કરુણથી પ્રેરાઈને જગતની રચના કરે છે. અન્યના દુઃખને નાશ કરવાની ઈચ્છાનું નામ કરુણા છે. પરતું જીવ દુઃખી કયારે થાય છે? સૃષ્ટિની રચના થયા બાદ જ જીવો દુઃખી થાય છે. જે સૃષ્ટિને જ અભાવ હોત તો દુઃખને કારણભૂત શરીર આદિને જ જેમાં સદ્ભાવ ન હોત. એવી પરિસ્થિતિમાં દુઃખ જ કયાંથી સંભવી શકત?
જો દુઃખને જ અભાવ હેત, તે દુઃખને નષ્ટ કરવાની ઈચ્છા રૂમ કરુણનો ભાવ પણ કેવી રીતે સંભવી શક્ત? કદાચ તમે એવી દલીલ કરે કે સૃષ્ટિની રચના કર્યા બાદ જેને દુઃખી જોઈને ઈશ્વરને કરુણા ઉપજી, તે આ પ્રકારના કથનમાં તો અન્યાશ્રય દોષને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે. એટલે કે પહેલાં રષ્ટિની રચના થઈ જાય, ત્યાર બાદ જેને દુખી જોઈને કરુણું ઉપજે, અને કરુણું ઉપજવાને લીધે જ રષ્ટિની રચના કરે ? આ બન્ને વાત કેવી વિરોધાભાસવાળી એ કહ્યું પણ છે કે” ઈશ્વરમાં કર્તુત્વ નથી તે કર્મનો કર્તા પણ નથી
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૦૩
