Page Text
________________
तत्वार्थस्त्रे
आश्चयो येषां ते महालयाः हस्ति प्रभृतयः तेषाश्च हनने सदृशं वैरमिति, वज्र कर्म विरोधलक्षणं वा वैरं तत्साशं समाने भवतीति सर्व जन्तूना मल्पप्रदेशस्वाद इत्येर्य मेकान्सेन नो वदेत् । एवं तेषां खलु अल्पकायमहाकायानां व्यापादनेऽसांश वित
शं वैरं कर्मबन्धो विरोधो वा भवति, इन्द्रियकायविज्ञानानां विसशत्वात्, सत्यपि प्रदेशाल्पत्वे विसरश पैर मित्येवमपि नो वदेत् । यदि हि वध्यापेक्ष एव कर्मवन्धा स्थात् तदा तत्तदल्पकायत्वमहाकायस्व साम्य वैषम्याकर्मबन्धस्यापि सादृश्य मसादृश्थं वा वक्तुं शक्येत । किन्तु नहि केवलं तद्वशादेव कर्मबन्धो भवति, अपितु व्यापादकस्यात्मनोऽध्ययसायविशेषवशादपि कर्मबन्धः। तथा च तीयाध्यवसायिनो व्यापादकस्याऽऽत्मनोऽल्पकायसस्वव्यापादनेऽपि महद्वैरं महाकर्मबन्धो भवति, अकामस्य पुनरनध्यवसायिन आत्मनो महाकायसत्यव्यापादनेऽपि स्वल्पं वैरम् प्राणियों का घात करने पर समान ही वैर अर्थात् कर्मबन्ध या विरोध होता है, क्योंकि सभी आत्मा समान रूप से असंख्यात प्रदेशी हैकिसी भी जीव के प्रदेशों में न्यूनाधिकता नहीं है, ऐसा नहीं कहना चाहिए। इसके विपरीत अल्पकाय और महाकाय जीवों का घात करने पर विसदृश ही कर्मबन्ध होता है, क्योंकि उनके इन्द्रियादि माणों में न्यूनाधिकता होती है, सब प्राणियों के प्राण समान संख्यक नहीं होते
और सब की चेतना एक-सी व्यक्त नहीं होती ऐसा भी नहीं कहना चाहिए। तात्पर्य यह है कि अल्पकाय और महाकाय जीवों की हिंसा से समान ही कर्मबन्ध होता है या असमान ही कर्मबन्ध होता है, यह दोनों एकान्त समीचीन नहीं हैं। कर्मबन्ध का तारतम्य एकान्ततः बध्य जीवों की अपेक्षा से नहीं होता, किन्तु घातक जीव के अध्यवसायकी तीव्रता और मन्दता को भी उस में अपेक्षा रहती है। कोई जीव भले ही કરવાથી સરખાં જ વૈર અર્થાત્ કર્મબન્ધ અથવા વિરોધ થાય છે, કારણ કે બધાં જ આમાથી સમાન રૂપથી અસંખ્યાત પ્રદેશ છે–કઈ પણ જીવના પ્રદેશોમાં ન્યુનાધિકતા નથી, એવું કહેવું ન જોઈએ. આનાથી વિપરીત અપકાય. અને મહાકાય જીવોની હિંસા કરવાથી–વિસદૃશ જ કર્મબન્ધ થાય છે કારણ કે તેમના ઈન્દ્રિયાદિ પ્રાણેમાં ન્યુનાધિકતા હોય છે, બધાં પ્રાણિઓના પ્રાણ સમાન સંખ્યક હોતાં નથી અને બધાની ચેતના એકસરખી વ્યકત થતી નથી એમ પણ ન કહેવું જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે અપકાય અને મહાકાય જીવોની હિંસાથી સરખી રીતે જ કર્મ બંધાય છે. આ બંને એકાન્ત સમીચીન નથી કર્મબન્ધનું તારતમ્ય એકાન્તતઃ વધ્ય જીવોની અપેક્ષાથી હતું નથી, પરંતુ ઘાતક જીવના અધ્યવસાયની તીવ્રતા અને મન્દતાની પણ તેમાં
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |