Page Text
________________
तत्त्वार्थसूत्रे तद्विशेषाकांक्षणमीहा, तदन्तरम्-विशेषनिर्ज्ञानात् याथात्म्यावगमोऽवायः, तदनन्तरं कालान्तरेऽविस्मरणकारणं धारणा भवति, इति बोध्यम् ॥४५॥
तत्त्वार्थनियुक्तिः-पूर्व तावन्मतिज्ञानं द्विविधं भवति स्पर्शनादीन्द्रियनिमित्चकम् अनिन्द्रियमनोनिमित्तकश्चेति प्रतिपादितम् , सम्पति-तस्यैव मतिज्ञानस्य षट्त्रिंशदधिकशतत्रयभेदान्मतिपादयितुं प्रथमं चतुर्भेदान् आह-'तं च पुण चउव्यिहं, उग्गह-ईहा-वायधारणा मेयओ' इत्यादि । तच्च पुन: पूर्वोक्तस्वरूपं मतिज्ञान चतुर्विधं भवति तद्यथा-अवग्रहेहाऽवायधारणा भेदतः। तथा च-अवग्रहरूपम् , इंहारूपम् , अवायरूपम् , धारणारूपं चेत्येवं चतुर्विधं खलु मतिज्ञानं भवति । तत्रा-विग्रहणम् अवग्रहः सामान्यतोऽर्थपरिच्छेदः, अव्यक्त ज्ञानमित्यर्थः, तथा च-विषयविषयि सन्निपातानन्तरं यथायथं चक्षुरादीन्द्रिय होता है, दर्शन के अनन्तर सामान्यरूप से अर्थ का ग्रहण होना अवग्रह है। अवग्रह के बाद विशेष धर्म को जानने की अकांक्षा ईहा कहलाती है, ईहा के पश्चात् विशेष का निश्चय होना अपाय हैं, उसके अनन्तर धारणाज्ञान होता है जो कालान्तर के स्मरण का कारण होता है ॥४५॥
तत्त्वार्थनियुक्ति-पहले निरूपण किया गया है कि मतिज्ञान दो प्रकार का है-स्पर्शनादि इन्द्रियों से उत्पन्न होने वाला और मन से उत्पन्न होने वाला अब मतिज्ञान के तीन सौ छत्तीस भेदों का प्रतिपादन करने के लिए सर्वप्रथम चार भेदों का कथन करते हैं
पूर्वोक्त मतिज्ञान चार प्रकार का है-अवग्रह, ईहा, अवाय और धारणा। इनमें से अवग्रहण को अर्थात् सामान्य रूप से पदार्थ के बोध को अवग्रह कहते हैं। इन्द्रिय और पदार्थ के योग्य सन्निपात के अननतर सर्वप्रथम दर्शनोपयोग उत्पन्न होता है । दर्शनोपयोग के पश्चात् जो
અનન્તર સામાન્ય રૂપે અર્થનું ગ્રહણ થવું અવગ્રહ કહેવાય છે. ઈહા પછી વિશેષને નિશ્ચય થ અવાય છે. તેના પછી ધારણુ જ્ઞાન થાય છે. જે કાળા તરે સ્મરણનું કારણ બને છે. કે ૪૫ છે
તત્વાર્થનિયુકિત–પહેલાં નિરૂપણ કર્યું કે મતિજ્ઞાન બે પ્રકારનાં છે સ્પર્શનાદિ ઈન્દ્રિયથી ઉત્પન્ન થનાર અને મનથી ઉત્પન્ન થનાર. હવે મતિજ્ઞાન નાં ૩૩૬ ભેદનું પ્રતિપાદન કરવા માટે સર્વ પ્રથમ ચાર ભેદનું કથન કરીએ છીએ
પૂર્વોકત મતિજ્ઞાન ચાર પ્રકારનાં છે. અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણું આમાંથી અવગ્રહને અર્થાત્ સામાન્ય રૂપથી પદાર્થનાં બેધને અગ્રવહ કહે છે ઈન્દ્રિય અને પદાર્થના એગ્ય સન્નિપાત પછી સર્વપ્રથમ દર્શને પગ થાય
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |