Page Text
________________
७४६
तत्त्वार्थसूत्रे
serenitis - पारमार्थिक भेदात् । तत्र सांव्यवहारिक मपि द्विविधम् इन्द्रिय निबन्धनम् - अनिन्द्रिय निबन्धनञ्चेति । तत्र - चक्षुरादीन्द्रियहेतुकं प्रत्यक्षम् अनिन्द्रिय निबन्धनमुच्यते, मनोहेतुकं प्रत्यक्षम् - अनिन्द्रियनिबन्धनं व्यपदिश्यते । एवम्परमार्थिकं प्रत्यक्षमपि द्विविधं भवति, विकलं सकलञ्चति, तत्राऽसमयविषयकं विकलं प्रत्यक्षम् मुच्यते समग्र विषयकन्तु सकलं प्रत्यक्षं व्यपदिश्यते । तत्र - विकलं प्रत्यक्षम् अवधिमनः पर्यवज्ञानभेदेन द्विविधमवगन्तव्यम्, सकलंपत्यक्ष चुनरेकमेव समस्ताssवरणक्षय हेतु क सकलद्रव्यपर्यायसाक्षात्कारस्वरूप केवलज्ञान मुच्यते । परोक्षं तावत् सम्यग्ज्ञानं पञ्चविधं भवति, स्मरणप्रत्यभिज्ञानतर्कानुके भी दो भेद हैं-सांव्यवहारिकप्रत्यक्ष और पारमार्थिकप्रत्यक्ष | सांव्य वहारिक प्रत्यक्ष भी दो प्रकार का है-इन्द्रिय निबन्धन और अनिन्द्रिय निबन्धन । चक्षुआदि इन्द्रियों से जो प्रत्यक्ष होता है यह इन्द्रियनिबन्धन कहलाता है और मन से होने वाला प्रत्यक्ष अनिन्द्रिय निबन्धन । पारमार्थिक प्रत्यक्ष भी दो प्रकार का है - विकल और सकल | जो समस्त वस्तुओं को ग्रहण न करे वह विकलपारमार्थिक प्रत्यक्ष कहलाता है और समग्र वस्तुओं को जाननेवाला सकलपामार्थिक प्रत्यक्ष कहा जाता है । विकलपारमार्थिक प्रत्यक्ष के दो भेद हैं-अवधिज्ञान और मनःपर्य वज्ञान | सकल पारमार्थिक प्रत्यक्ष एक ही प्रकार का है। वह समस्त आवरणों के क्षय से उत्पन्न होता है और समस्त द्रव्यों और पर्यायों को साक्षात् करना उसका स्वरूप है। उसे केवलज्ञान कहते है ।
परोक्ष सम्यग्ज्ञान पांच प्रकार का है - (१) स्मरण (२) प्रत्यभिज्ञान (३) तर्क (४) अनुमान और (५) आगम । उत्तराध्ययन सूत्र के २८ चें
એ ભેદ છે સાંવ્યવહારિકપ્રત્યક્ષ અને પારમાર્થિકપ્રત્યક્ષ. સાંવ્યવહારિકપ્રત્યક્ષ પણ એ પ્રકારનાં છે—ઇન્દ્રિયનિષ્ઠ ધન અને અનિદ્રીયનિમ'ધન ચક્ષુ આદિ ઇન્દ્રિયાથી જે પ્રત્યક્ષ હાય છે તે ઇન્દ્રિયનિખ ધન કહેવાય છે અને મનથી થનારા પ્રત્યક્ષ અનિદ્રીયનિષ્ઠ'ધન, પારમાર્થિક પ્રત્યક્ષ પણ એ પ્રકારના છે વિકલ અને સકલ જે સમસ્ત વસ્તુઓને ગ્રહણ ન કરે તે વિકલપારમાર્થિ કપ્રત્યક્ષ કહેવાય છે અને સમગ્ર વસ્તુ એને જાણનાર સકલપારમાર્થિકપ્રત્યક્ષ કહેવાય છે વિકલપારમાર્થિ પ્રત્યક્ષનાં બે ભેદ છે. અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન સકયપારમાર્થિકપ્રત્યક્ષ એક જ પ્રકારનુ છે. તે સમસ્ત દ્ર॰ચે અને પર્યાયાને સાક્ષાત કરવા તેનું સ્વરૂપ છે. તેને કેવળજ્ઞાન કહે છે.
थ।क्ष सभ्य ज्ञान पांय प्रभारनां छे. (१) स्भर (२) अत्यभिज्ञान (3) તર્ક (૪) અનુમાન અને (૫) આગમ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ૨૮માં અયયનની
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |