________________
Fe
तत्त्वार्थसूत्रे
विनयतपः १ बचोचिनयतपः २ कार्याविनयतपः ३ च प्रत्येकं द्विविधं भवति । तद्यथा - प्रशस्तामशस्त मनोवचः कार्याविनयादिः भेदतः, तथा च प्रशस्तमनोविनयतपः ३ अप्रशस्त मनोविनयतपः २ प्रशस्तवचोविनयतपः ३ अयशस्तवचोविनयतपः ४ प्रशस्त काय विनयतपः ५ अप्रशस्त काय विनयतपः ६ चेत्येवं प्रशस्तामशस्त भेदेन प्रत्येकं द्वैविध्यात् मनोवचःकाय विनयतपः षड्विधं सम्पद्यते । तत्र - प्रशस्तम् अद्यवर्जितं यन्मनोऽन्तःकरणम् तत्सम्बन्धि विनयतपः प्रशस्तमनोविनयतप उच्यते । एवम् - अपशस्तं साधं-सपापं यन्मनोऽन्तः- करणं तत्सम्बन्धि विनयतपोऽपशस्त मनोविनय तप उच्यते । एवं प्रशस्ताप्रशस्त वचोविनयतपः, प्रशस्वाप्रशस्त कायविनयतश्चापि स्वयमूहनीयम् ॥ २८॥
स्वार्थनियुक्तिः- पूर्वोक्तरीत्या पञ्चविधं चारित्रचिनयतपः प्ररूपितम्, सम्प्रति-क्रमप्राप्तं मनोवच:- कायविनयतपः प्रत्येकं द्वैविध्येन प्ररूपयितुमाहविनय तप, प्रशस्त वचन विनय तप और अप्रशस्त वचन विनय तप, प्रशस्त काय विनय तप और अप्रशस्त काय विनय तप । इस तरह प्रत्येक के दो-दो भेद होने से तीनों के मिलकर छह भेद होते है । प्रशस्त मन अर्थात् निर्मल अन्तःकरण संबंधी विनय तप को प्रशस्त मनोविनय तप कहते हैं। इसी प्रकार अप्रशस्त अर्थात् पापयुक्त मन अर्थात् अन्तःकरण संबंधी बिनय तप को अप्रशस्त मनोविनय तप कहते हैं । इसी भांति प्रशस्त और अप्रशस्त वचन और काय संबंधी विनयों का भी स्वरूप समझ लेना चाहिए ||२८||
तत्वार्थनियुक्ति - पांच प्रकार के चारित्र विनय तप का निरूपण किया जा चुका, अब क्रमप्राप्त मनोविनय, वचन विनय और कार्याविनय तप के प्रत्येक के दो-दो भेदों का निरूपण करते हैं
તપ અને અપ્રશસ્તવચન વિનય તપ, પ્રશસ્ત કાય વિનય તપ અને અપ્રશસ્ત કાર્યવિનય તપ આ રીતે પ્રત્યેકના એ-એ ભેદ હાવાથી ત્રણેના મળીને છ ભેદ થાય છે પ્રશસ્ત મન અર્થાત્ નિમળ અન્તઃ કરણુ સંબધી વિનય તપ ને પ્રશસ્તમને વિનય તપ કહે છે. એવી જ રીતે અપ્રશસ્ત અર્થાત્ પાપ યુક્ત મન અર્થાત્ અન્તઃ કરણ સંબંધી વિનય તપને અપ્રશસ્તમને વિનય તપ કહે છે,
તેવીજ રીતે પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત વચન અને કાયસંબંધી વિનયાનુ’ પશુ સ્વરૂપ સમજી લેવું જોઇએ. ॥ ૨૮ રા
પાંચ પ્રકારના ચારિત્રવિનય તપનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યુ'. હવે ક્રમપ્રાપ્ત મનેવિનય વચનવિનય અને કાયવિનય તપના પ્રત્યેકના છે એ ભેદોનુ નિરૂપણુ કરીએ છીએ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
