________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८.१८ प्रतिसलीनतास्वरूपनिरूपणम् ६४५ भवति । तत्रेन्द्रिय प्रतिसंलोनतातप स्तावत्-इन्द्रियाणां श्रोत्रादीनां प्रतिसंलीनता निरोधकरणशीलता, गोपनशीलता, तद्रपंतप इन्द्रियपतिसंलीनता तपो भवति । एवं-कषाय प्रतिसंलीनतातप स्तावत्-क्रोधादिकाषायाणां पतिसंलीनता गोपन शीलता निरोधकरणशीलता तद्रूपतपः कषायपतिसंलीनता तपो भवति २ एवंयोग प्रतिसंहीनता तपस्तावद-योगानां मनोवचन-काय व्यापाराणां मतिसंली. नता गोपनशीलता तद्रूप तपो योगपतिसंलीनता तपो भवति ३ एवं विविक्त शय्यासनसेवनता विविक्तेषु स्त्री पशुपण्ड करहितस्थानेषु शय्यासनकरणशीलता तद्रूप तपो विविक्तशय्यासनसेवनता तपो भवतीतिभावः ॥१८॥
तत्त्वार्थनियुक्तिः-पूर्व खलु कायक्लेशरू पञ्चमं बाह्य तपः सविस्तरं प्ररूपितम् सम्पति क्रममाप्तं षष्ठं बाह्यं तपः प्रतिसंलनतारूप चातुविध्येन प्ररूपयितुमाह-'पडिसंलोणया तवे च उबिहे, इंदिव पडिसंलोणयाइ भेय भो' इति । प्रति संलीनतातपः-प्रतिसंलीनस्य स्वान्नीनस्य भावः पतिसंलीनताइन्द्रियकषायादीनां गोपनशीलता निरोधकरणशीलता तदुरूपं तपः प्रतिसलीनता को मनोज्ञ-अमनोज्ञ विषयों में समभावधारण करना इन्द्रियप्रतिसली नता तप है (२) क्रोध आदि कषायों का निरोध करना कषायप्रतिसं लीनता है (३) योगों का अर्थात् मन वचन काय के व्यापारों का निरोध करना योगप्रतिसंलीनता है और (४) स्त्री, पशु, एवं नपुंसक से रहित स्थान में शयन-आसन करना विविक्त शयनासनसेवनता तप है ॥१८॥
तत्त्वार्थनियुक्ति-पहले पांचवें बाह्य तप कायक्लेशका विस्तार पूर्वक निरूपण किया गया, अब क्रमप्राप्त छठे तप प्रतिसंलीनता के चार भेदों का निरूपण करते हैं
इन्द्रियों और कषायों आदिका गोपन-निरोध करना प्रतिसंलीनता ગેપન-નિગ્રહ કરે અર્થાત્ ઈન્દ્રિયના મને અમનેશ વિષયમાં સમભાવ ધારણ કરે ઈન્દ્રિયપ્રતિસંલીનતા તપ છે. (૨) કોધ આદિ કષાયોને નિરોધ કરે કષાય પ્રતિસંલીનતા છે. (૩) ભેગોને અર્થાત્ મન, વચન કાયાના વ્યાપારોનો વિરોધ કરે ગપ્રતિસંલીનના છે અને (૪) સ્ત્રી, પશુ તથા નવુંસક વગરના સ્થાનમાં શયન આસન કરવું વિવિકતશયનાસન સેવનતા તપ છે. ૮
તત્વાર્થનિયુકિત-આની પહેલા પાંચમાં બાહ્ય તપ કાયકલેશનું વિસ્તારપૂર્વક નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું, હવે ક્રમ પ્રાપ્ત છઠ તપ પ્રતિસંલીનતાના ચારે ભેદનું નિરૂપણ કરીએ છીએ
ઈન્દ્રિય અને કથા વગેરેનું ગોપન-નિધિ કરો પ્રતિસલીનતા તપ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
