________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८.१ भक्तप्रत्याल्यानस्य वैविध्यनिरूपणम् ५९९ ख्यानं निध्यांघातिम व्यपदिश्यते। किन्तु-एतदुभयमपि व्यापाटिम नियाघातिम च भक्तमत्याख्यान नियमाव-नियमतः सप्रतिकर्म चलनादिक्रिया रूप प्रतिकर्म सहितं भवति, एवं-बायौषधोपचारवैयावृत्यादि युक्तश्च भवति ॥९॥ ____ तत्वार्थनियुक्ति:-पूर्व तावत्-पादपोपगमनं व्याघातिम-नियांघातिम भेदेन द्विविधं प्रतिपादितम्, सम्पति-भक्तपत्याख्यानमपि वैविध्येन प्रतिपादयितुमाइ-भत्तपच्चक्खाणे' इत्यादि । भक्तपत्याख्यानं नाम पूर्वोक्तस्वरूपं सपो द्विविध भवति, तद्यथा-व्याघातिमं, नियाघातिमं च। तत्र-व्यायातो विघ्न स्तेन सहितं भक्तमत्याख्यानं व्याघातिम मुच्यते, किन्तु-व्याघातरूप विघ्नरहितं भक्तप्रत्याख्यानं तपो नियांघातिम मुच्यते । तथा च-विघ्नयुक्तं भक्तपत्याख्यानं व्याघातिमं व्यपदिश्यते, विनरहितं भक्तमत्याख्यानं निर्याधातिम । व्याधात का अर्थ है विघ्न जो उससे युक्त हो वह व्याघातिम अर्थात विघ्नयुक्त। जिसमें किसी प्रकारका विघ्न न आए वह नियाघातिम कहलाता है वह दोनों ही प्रकार का भक्तप्रत्याख्यान नियम से सप्रतिकम ही होता है अर्थात् इसमें चलना-फिरना
आदि क्रिया वर्जित नहीं है। इसमें बाह्य औषध का उपचार भी किया जा सकता है और वैयाकृत्य भी की-करवाई जा सकती है ॥९॥
तत्वार्थनियुक्ति-पहले व्याघातिम और निर्याधातिम के भेद से पादपोपगमन के दो भेदों का प्रतिपादन किया गया, अब भक्तप्र. त्याख्यान के भी दो भेदों का कथन करते हैं
पूर्वोक्त भक्तप्रत्याख्यान तप भी दो प्रकार का है-व्याघातिम और निव्याघातिम । जो भक्तप्रत्याख्यान व्याघात अर्थात विघ्न से વિધયુકત જેમાં કોઈ પ્રકારનું વિઘ ન આવે તે નિર્ણાઘાતિમ કહેવાય છે. આ બંને જ પ્રકારના ભકતપ્રત્યાખ્યાન નિયમથી સપ્રતિકર્મ જ હોય છે. અર્થાત્ આમાં ચાલવું ફરવું આદિ ક્રિયા વર્જિત નથી. આમાં બાહ્ય ઔષધને ઉપચાર પણ કરી શકાય છે અને વૈયાવૃત્ય પણ કરી કરાવાઈ શકે છે કે
તવાથનિયુક્તિ--પહેલા વ્યાઘાતિમ અને નિર્ચાઘાતિના ભેદથી પાદપિપગમનના બે ભેદનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હવે ભકત પ્રત્યાખ્યાનના પણ બે ભેદેનું કથન કરીએ છીએ પૂક્તિ ભકતપ્રત્યાખ્યાન તપ પણ બે પ્રકારના છે વ્યાઘાતિમ અને નિર્વાઘાતિમ. જે ભકતપત્યાખ્યાન વ્યાઘાત અર્થાત્ વિઘથી
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર ૨
