________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ १.६ इत्वरिकतपसोऽनेकविधत्वम् ५८९ तत्र-एकोपवासरूपं चतुर्थभक्तम् निरन्तरदिनद्वयोपवासरूपं षष्ठ भक्तम्, निरन्तरदिन प्रयोपवासरूप मष्टमभक्तम् । एवमग्नेऽपि स्वय महनीयम् ॥६॥ ___ तत्वार्थनियुक्ति:-पूर्व तावत्-प्रथमोपात्तस्याऽनशनतपस इत्वरिक यावत्कथिक भेदेन द्वैविध्यमुक्तम्, सम्पति-तत्रोपात्तस्य-'इत्वरिक' नाम्नोऽनशन तपसोऽनेकविधत्वं प्रतिपादयितुमाह-'इत्तरिए अणेविहे, चउत्थभत्त-छ? भत्ताइ भेयओ' इति । इत्वरिकं नामाऽल्पकालिक मनशन तपः खलु-अनेकविध भवति । तद्यथा-चतुर्थभक्तादि भेदतः, चतुर्थभक्तम् १ षष्ठभक्तम् २ आदिनाअष्टमभक्तम्-३ दशमभक्तम्-४ द्वादशभक्तम् ५ चतुर्दशभक्तम्-६ पोउशभक्तम्-७ अर्धमासिकभक्तम्-८ मासिकमक्तम्-९ द्वैमासिकमक्तम् १० त्रैमासिक भक्तम्-११ चातुर्मासिकमक्तम्-१२ पाश्चमासिकमक्तम्-१३ पाण्मासिकमक्तम् १४ इत्यादिरीत्या संवत्सरपर्यन्त मुन्नेयम् । तत्र-चतुर्थभक्तम् एकोपवासरूपम् दो उपवास को षष्ठ भक्त कहते हैं। तीन उपचास को अष्टम भक्त कहते हैं। आगे इसी प्रकार स्वयं समझ लेना चाहिए।६।।
तत्वार्थनियुक्ति-पहले अनशन तप के दो भेद कहे गए-इत्वरिक और यावत्कथिक । अब इत्वरिक तप के अनेक भेदोंका विधान करते हैं
इत्वरिक अर्थात् अल्पकालिक तप अनेक प्रकार का है-चतुर्थ भक्त, षष्ठभक्त और आदि शब्द से अष्ठमभक्त, दशमभक्त, द्वादशभक्त, चतुर्दशभक्त, षोडशभक्त, अर्धमासिकमक्त, मासिकभक्त, द्वैमासिक भक्त, त्रैमासिकमक्त, चातुर्मासिकभक्त, पांचमासिकभक्त, पाण्मासिकभक्त इस प्रकार एक वर्ष तक का इस्वरिक अनशन तप समझ लेना चाहिए।
चतुर्थ भक्त एक उपवास कहलाता है। लगातार दो दिन का उप. છે, ત્રણ ઉપવાસને અષ્ટમભકત કહે છે. આગળ પણ આ જ પ્રમાણે-સ્વયં સમજી લેવા જોઈએ. દા
તત્ત્વાર્થનિર્યુકિત-પહેલા અનશન તપના બે ભેદ કહેવામાં આવ્યા–ઈ–રિક અને યાવસ્કથિક હવે ઈત્વરિક તપના અનેક ભેદનું વિધાન કરીએ છીએ–
ઇરિક અર્થાત્ અલ્પકાલિક તપ અનેક પ્રકાના છે ચતુર્થભક્ત ષષ્ઠભક્ત અને આદિ શબ્દથી અષ્ટમભકત દશમભક્ત દ્વાદશભકત ચતુદશભકત, ષોડશભકત અર્ધમાસિકભકત માસિકભકત, માસિકભકત, ત્રિમાસિકભકત, ચતુમસિકભત પાંચમાસિકભકત ષામાસિકભકત-એવી રીતે એક વર્ષ સુધીના ઈવારેક અનશન તપ સમજી લેવા જોઈએ.
ચતુર્થભક્ત એક ઉપવાસ કહેવાય છે. લગાતાર બે દિવસના ઉપવાસ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
