________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७ सू.६३ दविधप्रायश्चित्तनिरूपणम् ४७३ ८ यस्मिन्नासेविते वचन कालं व्रतेष्वनवस्थाप्यं कृत्वा पश्चाच्चीणे तपा तद्दोषोपरतो व्रतेषु स्थाप्यते तद् अनवस्थाप्यं नाम प्रायश्चित्तम् ९ एवम्-यस्मिन्पति. षेविते लिङ्ग-क्षेत्र-काल-तपोमिः पाराश्चिको बहिर्भूतः क्रियते तत्-पाराश्चिक नाम पायश्चित्त मुच्यते १० इति ॥६३॥ __तत्वार्थनियुक्तिः- पूर्व तावत् तपो द्विविध मित्युक्तम् बाह्यमाभ्यन्तरञ्च, तत्र-प्रायश्चित्तादि भेदात् षड्विधे आभ्यन्तरतपसि प्रथमोपात्तस्य प्रायश्चित्तस्य दशभेदान् भरूपयितुमाह-पायच्छित्ते दसविहे, आलोयण-पडिकम्मणतदुभय-विवेष-विउसग्गतक-छेद-मूलाणवट्टप्प पारंचिय भयो' शति । प्रायश्चित्तं पूर्वोक्तचित्त विशुद्धिहेतुभूततपः क्रियाविशेषरूपं दशविधं भवति,
(८) मूल-नये सिरे से महावतों का आरोपण करना मूल नामक प्रायश्चित्त है।
(९) अनवस्थाप्य-जिसका सेवन करने पर कुछ काल तक व्रतों में अनवस्थाप्य करके बाद में जिसका आचरण करने से दोष की निवृत्ति होने पर व्रतों में स्थापित किया जाय वह अनवस्थाप्य प्रायः श्चित्त कहलाता है।
(१०) पागंचिक-जिस प्रायश्चित में लिंग (वेष), क्षेत्र, काल और तप से पापंचिक अर्थात् बाहर कर दिया जाता है, वह परांचिक नामक प्रायश्चित्त कहलाता है ॥१०॥३॥
तत्त्वार्थनियुक्ति-पहले बाह्य और आभ्यन्तरके भेद से तप के दो भेटकडे गए हैं, उनमें से आभ्यन्तर तप के छह भेदों में पहला भेद प्रायश्चित्त बतलाया गया है। उसके दस भेदों की प्ररूपणा करते हैं। प्रायश्चित्त अर्थात् चारित्र संबंधी लगे हुए दोष की शुद्धि के लिए (૮) મૂળ-નવેસરથી મહાવ્રતનું આરોપણ કરવું મૂળ નામક પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
(૯) અનવસ્થાપ્ય–જેનું સેવન કરવાથી ચેડા સમય સુધી બતમાં અનવસ્થા કરીને પાછળથી જેનું આચરણ કરવાથી દોષની નિવૃત્તિ થવાથી વ્રતમાં સ્થાપિત કરવામાં આવે તે અનવસ્થાપ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત કહેવાય છે.
(१०) पाय-२ प्रायश्चित्तमा CCT (), क्षेत्र, जनतपथा પારાચિક અર્થાત બહાર કરી નાખવામાં આવે છે તે પારાચિક નામક પ્રાયશ્ચિત્ત કહેવાય છે. દવા
તત્વાર્થનિયુક્તિ–પહેલા બાહ્ય અને આભ્યન્તર ભેદથી તપના બે ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે તેમાંથી આભ્યન્તર તપના છ ભેદમાં પહેલેં પ્રાયશ્ચિત્ત બતાવવામાં આવેલ છે. તેના દશ ભેદની પ્રરૂપણ કરીએ છીએ –
પ્રાયશ્ચિત્ત અર્થાત્ ચારિત્ર સંબંધી લાગેલા દોષની શુદ્ધિ માટે કરવામાં
त०६० શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
