________________
५७२
तत्त्वार्थसूत्रे स्वहस्तगतपात्रे पत्तति मुखमध्ये वा गच्छति, यस्मिन् वस्तुनि गृहीते वा लोमादि कषायादिकमुपजायते तस्य सर्वस्य वस्तुनरत्यागो विवेकनाम प्रायश्चित्तं बोध्यम् ४ नियतकालं कायस्य-वाचो-मनसश्च त्यागरूपः कायोत्सर्गः व्युत्सर्गनाम पायश्चित्तम् ५ एवश्वाऽनशनाऽवमौदर्य भिक्षाचर्यारसपरित्यागविविक्तशय्याऽऽसन कायक्लेशरूपं बाह्य षविधं तप स्तपोनाम प्रायश्चित्तम् इति फलितम् ६ दिवसपक्ष-मासादिना दीक्षा-पर्यायच्छेदनं छेरोनाम प्रायश्चित्तम् दिवस-पक्ष-मासादि. विभागेन दीक्षास्वीकरणमित्यर्थः ७ पुनर्महावतारोपणं मूल नाम प्रायश्चित्त मुच्यते __४ विवेक-दोषयुक्त अन्न, पानी, उपकरण आदि का वर्णन करना विवेक नामक प्रायश्चित्त है । जिस वस्तु का त्याग कर रक्खा हो वह अपने पात्र में पडजाय अथवा मुख में चलीजाय अथवा जिस वस्तु का ग्रहण करने पर लोभ आदि कषायों की उत्पत्ति होती है, उस वस्तु का उत्सर्ग-त्याग कर देना विवेक नामक प्रायश्चित्त है।
(५) व्युत्सर्ग-नियमित समय पर्यन्त काय, वचन और मन का त्याग करना कायोत्सर्ग या व्युत्सर्ग प्रायश्चित्त है।
(६) तप-अनशन, अवमोदयें, भिक्षाचर्या रसपरित्याग, विविक्त शय्यासन और कायक्लेशरूप छह प्रकार का तप करना तप नामक प्रायश्चित्त है।
(७) छेद-दिवस पक्ष, मास आदि की दीक्षा का छेदन करना अर्थात् उसे कम कर देना छेद नामक प्रायश्चित्त है।
(૪) વિવેક-દેષયુક્ત અન, પાણી, ઉપકરણ આદિનો ત્યાગ કરે વિવેક નામક પ્રાયશ્ચિત્ત છે. જે વસ્તુને ત્યાગ કરી દીધો હોય તે પોતાના પાત્રમાં પડી જાય અથવા મોઢામાં આવી જાય અથવા જે વરતનું ગ્રહણ કરવાથી લોભ આદિ કષાયની ઉત્પત્તિ થાય છે તે વસ્તુને ઉ ત્સ–ત્યાગ કરી દે વિવેક નામક પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
(૫) વ્યુત્સગ-નિયમિત સમય સુધી કાયા, વચન અને મનને ત્યાગ કર કાત્સર્ગ અથવા વ્યુત્સર્ગ પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
(6) त५-अनशन, सभाहय, मिक्षयर्या २सपरित्याग, वित શાસન અને કાયકલેશ રૂપ છ પ્રકારના તપ કરવા તપ નામક પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
) છે-દિવસ, પક્ષ, માસ આદિની દીક્ષાનું છેદન કરવું અર્થાત્ તેને ઓછા કરી નાખવા છેદ નામક પ્રાયશ્ચિત્ત છે.
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
