________________
३२ .
-
-
तत्वार्थसूत्र 'इंदिय कसाया सु भयोगावश्य' इत्यादि । इन्द्रिय कषाया शुभयोगाव्रतक्रिया भेदत:-इन्द्रियाणि स्पर्शनरसन्घ्राणचक्षुःश्रोत्रभेदेन पञ्चविधानि, कषाया:-क्रोध मान माया लोमभेदेन चतुर्विधाः, अशुभयोगा मनोवाकायभेदेन त्रिविधा, अवतानि-हिंसा-नृत-स्तेय-मैथुन-परिग्रह भेदेन पञ्चविधानि, क्रियाश्च-कायिम्यादि भेदेन पञ्चविंशतिविधाः, इत्येवं रीत्या-इन्द्रिय कषाया-ऽव्रतक्रियाणाम्एकोनचत्वारिंशद् भेदात् साम्परायिककर्मास्वाः-संसारपरिम्रणकारणभूतस्य साम्परायिककर्मणो हेतुरूपा आस्वा एकोनचत्वारिंशद्विधाः भवन्ति । तत्रेन्द्रिय कषाया-ऽव्रतानां भेदाः प्रदर्शिताः एवं- क्रियाः पञ्चविंशतिविधा:-यथा कायिकी, कायेन निवृत्ता-कायिकी काय ज्यापा:-१ आधिकरणिकी, अधिक्रियते -आत्मा नरकादिषु येन-तदधिकरणम्, इह खङ्गादिकं वस्तु विवक्षिनम्। तत्र भवा____ स्पर्शन, रसना, घाण, चक्षु और श्रोत्र के भेदों से पांच इन्द्रियां, क्रोध, मान, माया और लोभ के भेद से चार प्रकार के कषाय, मन, वचन और काय के भेद से तीन प्रकार के योग, हिंसा, असत्य, चौर्य अब्रह्मचर्य और परिग्रह के भेद से पांच प्रकार के अवत, कायिकी आदि के भेद से पच्चीस प्रकार की क्रिया, ये सब साम्परायिक कर्म के कारण होते हैं, जो भवभ्रमण के कारण होते हैं। इन में से इन्द्रियों, कषायों और अब्रतों के भेद निरूपित किये जा चुके हैं, क्रियाएं पच्चीस इस प्रकार हैं
(१) कायिकी-काया से किया जाने वाला व्यापार ।
(२) आधिकरणिकी-जिसके कारण आत्मा नरक आदि का अधि. कारी बने । अधिकरण का अर्थ है खड्ग आदि हिंसा के साधन, उन से होने वाली क्रिया।
સ્પશન, રસના, ઘાણ, ચક્ષુ અને શ્રોત્રના ભેદથી પાંચ ઈન્દ્રિ, કોલ, માન, માયા અને તેમના ચાર પ્રકારના કષાય, મન, વચન અને કાયના ભેદથી ત્રણ પ્રકારના ગ, હિંસા, અસત્ય, ય, અબ્રહાચર્ય અને પરિગ્રહના ભેદથી પાંચ પ્રકારના અવ્રત, કાયિકી આદિના ભેદથી પચ્ચીસ પ્રકારની ક્રિયા, આ બધાં સામ્પરાયિક કર્મના કારણે હોય છે, જે ભવભ્રમણના પણ કારણે છે. આમાંથી ઈન્દ્રિ, કષા અને અત્રેના ભેદનું નિરૂપણ કરી દેવામાં આવ્યું છે પચ્ચીંસ કિયાએ આ પ્રકારે છે
(१) ४॥48-याथी ४२वामा भावतो व्यापा२.
(૨) આધિકરણિકી–જેના કારણે આત્મા નરક આદિને અધિકારી બને અધિકરણને અર્થ છે ખગ આદિ હિંસાના સાધન, તેનાથી થનારી ક્રિયા.
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
