________________
५४९
दीपिका-नियुक्ति टीका भ.७ सू. ५९ चारित्रभेदनिरूपणम् समुत्तीर्णो निर्ग्रन्थः श्रमणो रथाख्यातचारित्र संयमी सम्पद्यते। यथाख्यातः कथितस्तीर्थकता सथैव यो वर्तते स यथाख्यातसंगमउच्यते, अकषायः खलु संयम स्तीर्थकृताख्यातः, स चैकादश द्वादशगुणस्थानयोः सम्भवति, उपशान्तत्वातक्षीणत्वाच्च कषायाभाव इति भावः । तथा चैत्ररीत्या पञ्चविधं चारित्रमवगन्तव्यम् ज्ञानावरणाद्यष्टविधकर्म पुञ्जस्य रिक्तीकरणात् । उक्तश्चोतराध्ययने २८-अध्ययने ३२-३३ गाथायाम् ।
'सामाइयस्थपढम-छेदोक्ट्ठावणं भवे बीयं । परिहारविसुद्धीयं-सुहमतहसंपरायं च ॥१॥ 'अकसायमहक्खायं-छउमत्थस्म जिणस्स था। एवं चयरित्तकर-चारित होइ आहियं ॥२॥ इति । 'सामायिकमथ प्रथम-छेदोपस्थापनं भवेद द्वितीयम्।
परिहारविशुदिक-सूक्ष्म तथा सम्परायञ्च' ॥१॥ तीर्थकरो ने 'यथा' अर्थात् जैसा 'ख्यात' अर्थात् कहा है, वैसा ही जो हो वह 'यथाख्यात' कहलाता है। तीर्थंकरों ने कषायरहित संयम कहा है । यह यथारूपात चारित्र ग्यारहवें और बारहवें गुणस्थान में होता है, इन गुणस्थानों में कषाय उपशान्त या क्षीण हो जाते हैं, अतएव उनका उदय नहीं रहता।
इस प्रकार पांच प्रकार का चारित्र समझना चाहिए। ज्ञाना वाणीय आदि आठ प्रकार के कर्मों के समूह को रिक्त करने से उसे चारित्र कहते हैं। उत्तराध्ययनमूत्रके २८ वें अध्ययन की ३२-३३ वीं गाथा में कहा हैपहला सामायिक चारित्र है, दूसरा छेदोपस्थापन चारित्र है, तत्प
तीय र यथा' अर्थात् यात' अर्थात् ४थु छ तर હોય તે યથાખ્યાત” કહેવાય છે. તીર્થકરોએ કષાય રહિત સંયમ કહેલ છે. આ યથાખ્યાત ચારિત્ર અગિયારમાં અને બારમાં ગુણસ્થાનમાં થાય છે, આ ગુસ્થાનમાં કષાય, ઉપશાન્ત અથવા ક્ષીણ થઈ જાય છે. આથી તેમનો ઉદય રહેતું નથી.
આ રીતે પાંચ પ્રકારના ચારિત્ર સમજવા ઘટે જ્ઞાનાવરણીય આદિ ૮ પ્રકારના કર્મોના સમૂહને ખપાવવા તેને ચારિત્ર કહે છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ૨૮ મા અધ્યયનની બત્રીસ-તેત્રીસમી ગાથામાં કહ્યું છે–પહેલું સામયિક ચારિત્ર છે, બીજુ છેદેપસ્થાપન ચારિત્ર છે ત્યાર બાદ પરિહાર
त० ५७
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
