________________
तत्वार्थ सूत्रे
आनायनप्रयोग इतिभावः १ एवम् प्रतिषिद्धाऽनभिगृहीत देशेऽभिप्रेतव्यापार साधनार्थे भृतस्य प्रेषणं नस्य - ' एवं विधेहि' इति प्रयोगः प्रषणप्रयोग उच्यते २ शब्दमनुपततीति शब्दानुपातः शब्दोच्चारणं तादृकरोति येनोच्चरितशब्दः परस्य श्रोत्रविवरं प्राप्नोति इति स शब्दाऽनुपात उच्यते, छिक्कोटकासितादिकशन्देन, लोकप्रसिद्ध 'टेलिफोन' 'टेलिग्राफ' इत्यादियन्त्रेण च प्रतिवेशिकादि प्रतिबोध्य कार्यसम्पादनचेष्टितम् ३ रूपानुपातस्तावत् - शब्दमनुच्चारयन्नेव प्रयोजनवशात् स्वशरीर' हस्तादिरूपं परेषां दर्शयति तद्दर्शनाच्च मर्यादित क्षेत्रादवहिः स्थिता द्रष्टाः पुरुषा स्वत्समीपमागच्छन्ति, इतिरूपानुपातः ४ एवं - बहिः पुद्गलप्रक्षेप:कार्यवशात उसके अधिकारी को निवेदन करके अपने मर्यादित क्षेत्र में लाना क्रय-विक्रय आदि मंगवाना आनयन प्रयोग कहलाता है ।
(२) व्रत में जितने देश की मर्यादा की हो उससे बाहर के प्रदेश मैं किसी कार्य की सिद्धि के लिए भृत्य को भेजना और कहना कि'तुम जाकर ऐसा करो यह प्रेषणप्रयोग कहलाता है ।
(३) इस प्रकार शब्द का उच्चारण करना कि जिससे वह दूसरे को सुनाई पडे, वह शब्दानुपात कहलाता है। छींक कर या खांस कर अथवा लोक में प्रसिद्ध टेलीफोन या टेलीग्राफ आदि यंत्रों द्वारा पडौसी आदि को समझाकर कार्यसम्पादन करने के लिए चेष्टा करना शब्दानुपात अतिचार है ।
(४) शब्द का उच्चारण किये बिना ही, प्रयोजनवशात् अपना हाथ आदि दिखलाना जिससे कि मर्यादित क्षेत्र से बाहर के लोग સજોગવશાત્ તેના અધિકારીને નિવેદન કરીને પેાતાના મર્યાદિત ક્ષેત્રમાં લાવવા, મગાવવા નયનપ્રયાગ કહેવાય છે.
३७२
(૨) વ્રતમાં જેટલા દેશની મર્યાદા કરી ઢાય તેનાથી બહારના પ્રદેશમાં ફ્રાઈ કાર્યની સિદ્ધિ માટે નાકરને મેકલવા અને તેને કહેવું-તું જા અને આ પ્રમાણે કર આ પ્રેષણુપ્રયાગ કહેવાય છે.’
(૩) એવી રીતે શબ્દનું ઉચ્ચારણ કરવું કે જેથી ખીજને સ ંભળાય તે શબ્દાનુપાત કહેવાય છે. છીક ખાઈને અથવા ઉધરસ ખાઇને અથવા લેાકમાં પ્રસિદ્ધ ટેલીફ઼ાન અથવા ટેલીગ્રાફ આદિ-યંત્ર દ્વારા પાડેશી વગેરેને સમજાવીને કાર્ય સમ્પાદન કરવા માટેની ચેષ્ટા કરવી શબ્દાનુપાત અતિચાર છે. (૪) શબ્દનું ઉચ્ચારણુ કર્યા વગર જ, પ્રત્યેાજનવશાત્ પોતાને હાથ વગેરે બતાવવે કે જેથી મર્યાદિત ક્ષેત્રથી બહારના લેાકે તેની નજીકમાં
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
