________________
३२२
तत्त्वार्यसो प्रत्यर्पणवचनं न्यासापहारः ५ तथाचै-ते सहसाभ्याख्यानादयः स्थूल मृषावाद. विरमणलक्षणस्य णुव्रतस्याऽतिचारा आत्मनः परिणति विशेषा भवन्ति । एतेऽतिचारा ज्ञातव्या एवं किन्तु व्रतमाहेतुकत्वेन न समाचरणीया 'पंच अइयारा जाणे. यच्चा-न समायरेयच्या' इति भगवदाज्ञा सद्भावात् । इत्थ मत्र संग्रहगाथा:
अत्र च पश्चातिचारा उच्यन्ते लक्ष्य लक्षणोपेताः । सहसाभ्याख्यानं तथा, अभ्याख्यानं रहस्यस्य ॥१॥ 'निजदारमन्त्रभेदो मृषोपदेशश्च कूटलेखश्च । एतेषां पञ्चानां क्रमशो रूपं मण्यतेऽग्रे ॥२॥ 'अविचारं यो मिथ्या दोषारोपः परत्र त्वं चौरः।
त्वं नीच इत्येवं सहसा यारुपान मागमे उक्तम् ॥३॥ न्यासापहार कहलाता है। अधिक रक्खी हुई धरोहर को अल्प रूप में वापिस लौटाने का वचन न्याप्तापहार है । इस प्रकार से सहसाभ्याख्यान आदि स्थूल मृषावाद विरमण व्रत के अतिचार हैं जो आत्मा का विशिष्ट परिणतिरूप हैं। __ ये पांच अतिचार सिर्फ जानने योग्य हैं किन्तु व्रतभंग के कारण होने से आचरणीय नहीं हैं, क्यों कि भगवान् की ऐसी आज्ञा है कि-'पांच अतिचार जानने चाहिए, उन का आचरण नहीं करना चाहिए।
यहां यह संग्रह गाथा है । यहां लक्ष्य और लक्षग से युक्त पांच अतिचार कहे जाते हैं
'सहसाभ्याख्यान, रहस्याभ्याख्यान, स्वदारमन्त्र भेद, मृषोपदेश और कूटलेख, ये पांच अविचारों के नाम हैं । इन पांचों का स्वरूप आगे कहा जाता हैછે આવી રીતે સહસાવ્યાખ્યાન આદિ ધૂળમૃષાવાદ વિરમણ વપનાઅતિચાર છે. જે આત્માની વિશિષ્ટ પરિણતિ રૂપ છે.
આ પાંચ અતિચાર માત્ર જાણવા યોગ્ય છે પરંતુ વ્રતભંગના કારણ હોવાથી આચરણીય નથી. કારણ કે ભગવાનની એવી આશા છે કે પાંચ અતિચાર જાણવા જોઈએ, તેમનું આચરણ કરવું જોઈએ નહીં.'
અહીં આ સંગ્રહગાથા છે. અત્રે લક્ષ્ય અને લક્ષણથી યુક્ત પાંચ અતિચાર કહેવામાં આવે છે
સહસાવ્યાખ્યાન, રહસ્યાભ્યાખ્યાન, સ્વદારમંત્રભેદ, મૃષપદેશ અને કોલેખ, આ પાંચ અતિચારોના નામ છે.” આ પાંચેનું સ્વરૂપ હવે પછી કહેવામાં આવે છે
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
