________________
C
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. स. १४ चारित्रमोहनीये सप्तपरीषहाः २३७ ___ तत्वार्थनियुक्ति:-पूर्व तावद्-दर्शनमोहनीय लाभान्तराये कर्मणि च उदिते सति क्रमशः दर्शनपरीषहः, अलामपरीषहच भातीति प्रतिपादितम्, सम्पति-चारित्रमोहनीयकर्मोदये सति सप्तरीषहा भवन्तीति तान परीषहान प्रतिपादयितुमाह-'चरित्तमोहणिज्जे सत्त परीसहा अचेलारइयाइ भेयो-'इति, चारित्रमोहनीये चारित्रमोहनीय कर्मोदये सति सप्तपरोषहा भवन्ति । तद्यया अचेलारत्यादिभेदतः-अचेलो-१ ऽरति-२ आदिना-स्त्री-३ निराधा-४ ऽऽक्रोशो-५ यावना-६ सत्कारपुरस्कारश्चे-७ त्येते समपरीषहा भवन्ति । तत्र-दर्शनमोहनोयभिन्नं चारित्रमोहनीयं कर्म, चारित्रं तावद् मूलो. चरगुगसम्पन्नत्वम् तस्य मोहनात्-पराङ्मुखत्वात् चारित्रमोहनीयमुच्यते, तथाविध चारित्रमोहनीयोदये सति-अरत्यादयः सप्तपरीषहा भवन्ति । तत्र जुगु. उदय से उस स्थान का सेवन किया जाना है, अतएव निषधापरीषह मोहहेतुक है ॥१४॥ ___तत्त्वार्थनियुक्ति--पहले बतलाया गया है कि दर्शनमोहनीय और लाभान्तराय कर्म का उदय होने पर क्रम से दर्शनपरीषह और अलाभपरीषह होते हैं, अब चारित्र मोहनीय कर्म से सात परीषह होते हैं, अतएव उनका प्रतिपादन करने के लिए कहते हैं
चारित्रमोहनीय कर्म का उदय होने पर सात परीषह होते हैं । वे इस प्रकार हैं-(१) अचेल (२) अरति (३) स्त्री (४) निषया (५) आक्रोश (६) याचना और (७) सत्कार पुरस्कार । चारित्रमोहनीयकम दर्शनमोहनीय से भिन्न है । मूलगुगों और उत्तरगुगों से सम्पन्नता होना चारित्र कहलाता है, उसका निरोध करने वाला कर्म चारित्रमोहनीय છે. ચારિત્ર મેહનીય કર્મના-ઉદયી ભયના ઉદયથી તે સ્થાનનું સેવન કરવામાં આવે છે આથી નિષદ્યા૫ષિક મેહુહેતુક છે. ૧૪ - તત્ત્વાર્થનિયુકિત –પહેલા બતાવવામાં આવ્યું છે કે દર્શનમોહનીય અને લાભાન્તરાય કમને ઉદય થવાથી ક્રમથી દર્શનપરીષહ અને અલાભપરષો થાય છે હવે ચારિત્ર મોહનીય કર્મના ઉદયથી સાત પરીષહ થાય છે, આથી તેમનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહીએ છીએ
ચારિત્ર મોહનીય કર્મનો ઉદય થવાથી સ ત પરીષહુ થાય છે તે આ પ્રમાણે है:-(१) अयेस (२) मति (3) स्त्री (४) निषा (५) माोश (६) यायना (૭) સત્કારપુરસ્કાર ચારિત્રમેહનીય કર્મ દર્શન મેહનીયથી ભિન્ન છે. મૂળગુણ અને ઉત્તરગુણેથી સપનતા હોવી ચારિત્ર કહેવાય છે, તેનો નિરોધ કરનાર કર્મ ચરિત્રમેહનીય છે. આ ચારિત્રમોહનીય કર્મને ઉદય થવાથી
श्रीतत्वार्थ सूत्र : २
