Page Text
________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ६ सु. १ आस्रवतत्वनिरूपणम्
विसृज्यमानाः चाकू कृतकरणता मासादयन्ति, अनेन च वाकरणेन सम्बन्धादात्मनो वीर्योत्थान भाषणशक्तिः- बाग्योगः । स च सत्यादि भेदाच्चतुर्विधः, एवम् कायवताऽऽत्मना सर्वप्रदेशे गृहीता मनोवर्गणा योग्य पुद्गलस्कन्धाः शुभादि चिन्तनार्थं करणभावमापचन्ते, तत्सम्बन्धाच्चात्मनः पराक्रमविशेषो मनोयोगः, सोऽपि सत्यादि भेदाच्चतुर्विधः । तत्र यद्यपि वाग्वर्गणायोग्यपुद्गलस्कन्धामायोग्य पुलस्कन्धा वा न परमार्थतः सत्यादिव्यपदेशयोग्याः सन्ति । ज्ञानस्यैव सत्यादि भेदसद्भावात् तथापि सत्यादिज्ञाने -आत्मनो बलाधान साधक तमत्वात् नो इन्द्रियावरणक्षयोपशमसमुद्भूतमनोविज्ञान परिणामे आत्मनो पुद्गलों को ग्रहण करके त्यागता है । उनके निमित्त से या वचन रूप करण से आत्मचर्य का जो उत्थान होता है, उसे वचनयोग समझना चाहिए | सत्यवचनयोग आदि के भेद से उसके चार भेद हैं। इसी भांति कावचान् आत्मा के द्वारा समस्त प्रदेशों से ग्रहण किये हुए मनो वर्गणा के योग्य पुद्गलस्कन्ध शुभाशुभ विन्तन में करण होते हैं । उनके संबंध से आत्मा का जो पराक्रम-विशेष उत्पन्न होता है, उसे मनोयोग कहते हैं । सत्य आदि के भेद से वह भी चार प्रकार का है ।
यद्यपि वचन वर्गणा के योग्य पुद्गलस्कन्ध अथवा मनो वर्गणा के योग्य पुद्गलस्कन्ध वास्तव में सत्य या असत्य शब्द से कहने के योग्य नहीं हैं, क्योंकि सत्य असत्य आदिका भेद ज्ञान में ही हो सकता है, तथापि सत्य या असत्य ज्ञान में वे आत्मा के सामर्थ्य को उत्पन्न करते हैं तथा नो इन्द्रियावरण कर्म के क्षयोपशम से उत्पन्न होनेवाले मनोનિમિત્તથી અથવા વચનરૂપકરણથી આત્મીયનુ જે ઉત્થાન થાય છે તેને વચનચેાગ કહે છે. સત્યવચનયાત્ર આદિના ભેદથી તેના ચાર ભેદ છે. આ રીતે કાયવાન્ આત્માદ્વારા સમસ્ત પ્રદેશેાથી ગ્રહણ કરવામાં આવેલા મનાવ શાને ચાગ્ય પુદ્ગલસ્ક્રુધ શુભાશુભ ચિન્તનમાં કરણ થાય છે. તેમના સંબંધથી આત્માનું જે પરાક્રમ વિશેષ ઉત્પન્ન થાય છે તેને મનાયેગ કહે છે સત્ય આદિના ભેદથી તે પણ ચાર પ્રકારના છે.
જો કે વચનવગણાને ચેાગ્ય પુદ્ગલકધ અથવા મનાવગણાને યોગ્ય પુદ્ગલસ્કંધ વાસ્તવમાં સત્ય અથવા અસત્ય શબ્દથી કહેવાને યોગ્ય નથી, કારણ કે સત્ય અસત્ય આદિના ભેદ જ્ઞાનમાં જ થઇ શકે છે, તે પશુ સત્ય અથવા અસત્ય જ્ઞાનની અન્દર તે આત્માના સામને ઉત્પન્ન કરે છે, તથા નાઈન્દ્રિય (મન) બાહ્ય માઁના ક્ષયે પશમથી ઉત્પન્ન થનારા મનેાવિજ્ઞાન રૂપ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |