________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ . ६ अनुप्रेक्षास्वरूपनिरूपणम्
१५३
वर्तते, एकाकी एवाहं जातः एक एव म्रिये च न कश्चित्स्वजनः परजनोassधिव्याधिजरामरणादीनि दुःखान्यपहर्तु मम समर्थः, सुहृदबान्धवादयोsपि मशानभूमिपर्यन्तमेव गच्छन्ति केवलं धर्म एव मे सहायोऽनपायो वर्तते, एवं चिन्तनमेकत्वानुप्रेक्षा । उक्तञ्च -
' एगोहं नत्थि मे कोइ नाहमन्नस्स कस्स चि । एवं अदीण मणसा अप्पाण मणुसासए ॥१॥ (छाया) - एकोऽहं नास्ति मे कोऽपि नाह मन्यस्य कस्यचित् ।
एवम् अदीनमनसा - आस्मान मनुशासयेत् ॥ १॥ पुनरप्युक्तम् 'rous भूमौ पशवश्च गोष्ठयां भार्या गृहद्वारि जना इमशाने । देह चितायां परलोकवासे- धर्माऽनुगो गच्छति जीव एकः ॥ १॥ इति वाली घोर पीडा का अनुभव मुझे अकेले को ही करना पडता है । उसमें कोई भी अपना-पराया सहायक नहीं होता। मैं अकेला ही जन्मा हूं, अकेला ही मरूंगा, कोई स्वजन अथवा परिजन मेरे आधि, व्याधि, जरा मरण आदि दुःखों को दूर करने में समर्थ नहीं है । मित्र और बन्धु - बान्धव भी अधिक से अधिक श्मशान भूमि तक ही साथ जाते हैं। एक मात्र धर्म ही सच्चा सहायक-साथी है। ऐसा चिन्तन करना एकत्वानुप्रेक्षा है। कहा भी हैं
'मैं एकाकी हु । मेरा कोई नहीं है और न मैं किसी का हूँ इस प्रकार दैन्य हीन मन से अपनी आत्मा पर अनुशासन करे ।'
धन
और भी कहा है- 'जब जीव मृत्यु के चंगुल में पड़ता है तब - दौलत धरती में दबी रह जाती हैं, पशु वाडे में बंद रह जाते है, પીડાના અનુભવ મારે એકલાને જ કરવા પડે છે. તેમાં કોઈ પણ પેાતાના કે પારકા સહાયક બનતાં નથી. હુ એકલા જ જન્મ્યા છું, એકલેા જ મરણ પામીશ કાઇ સ્વજન અથવા પરજન મારા આધિ, વ્યાધિ જરા (ઘડપણ) મરણ વગેરે દુ:ખાને દૂર કરવા માટે સમથ નથી. મિત્ર તથા ભાઈ–સ્નેહીએ પણ બહુ–મહું તે શ્મશાનભૂમિ સુધી જ સાથે આવે છે, એક માત્ર ધર્મ જ સાચા સહાયક મિત્ર છે, આ જાતનુ ચિન્તન કરવું એકત્વાનુપ્રેક્ષા છે-કહ્યું પણ છે હું એકાકી છું. મારૂ કાઇ નથી અને હું કોઈના નથી. આ રીતે દૈન્યહીન મનથી પાતાના આત્મા પર અનુશાસન કરવું. આગળ પણ કહ્યું છે-જ્યારે જીવ મૃત્યુની પકડમાં આવે છે ત્યારે ધન-દોલત જમીનમાં દાટેલાં જ રહી જાય છે, પશુ વાડામાં માંધેલા જ રહી જાય છે. પત્ની ઘરના દ્વાર સુધી અને સ્વજન શ્મશાન સુધી સહારા આપે છે, શરીર ચિતા સુધી સાથ
त० २०
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
