________________
१३२
तत्त्वार्थसूत्रे शयनाऽऽसनादाननिक्षेप-स्थानसंचरणेषु विषयेषु कायकृत चेष्टारूपकायिक व्यापारस्य नियमनम्-'एवं कर्तव्यम् एवं न कर्तब्यम्' इत्येवं व्यवस्थारूपो बोध्यः । तथा चोक्तम् ----
कायक्रिया निवृत्तिः कायोत्सर्गे शरीरगुप्तः स्यात् ।।
दोषेभ्यो वा हिंसा-दिभ्यो विरतिस्तयोर्गुप्तिः ॥ इति । उक्तबोत्तराध्ययने २४-अध्ययने पड्विंशति गायायाम् -'गुत्ती नियत्तणे बुत्ता, असु. भत्थेतु सव्वसो इति, गुप नियन्त्रणे-उक्ता, अशुभस्थेषु सर्वशः इति।४
मूलम्-दसविहे समणधम्मे, खंति-मुत्ति-अज्जवं-मद्दवलाघव-सच्च-पंजम-तव-चियाय-बंभचेरवासभेया ॥५॥ - छाया-'दशविधः श्रमणधर्मः, क्षान्ति-मुक्त्या-र्जन-मार्दव-लाघव-सत्यसंयम-तप-स्त्याग-ब्रह्मवर्यवासभेदात्-'1५1 के योग्य हैं, उनमें से कापयोग का निग्रह करना कायगुप्ति है अर्थात् शयन, आसन, ग्रहण, निक्षेपण, खडा होना, चलना-फिरना, इत्यादि शारीरिक चेष्टा रूप कायिक व्यापार का नियमन करना एवं 'एसा करना चाहिए और ऐसा न करना चाहिए, इस प्रकार की व्यवस्था कायगुप्ति है । कहा भी है
'कयोत्सर्ग में शारीरिक क्रिया की निवृत्ति को अथवा हिंसा आदि दोषों से विरति को कायगुप्त कहते हैं।'
उत्तराध्ययनसूत्र के चौवीसवें अध्ययन की २६ वीं गाथा में कहा है-'अशुभ विषयों में पूर्ण रूपेग व्यापार को रोक देना गुप्त हैं ॥४॥ 'दसविहे समणधम्' इत्यादि ।
सूत्रार्थ-धतिधर्म दम प्रकार का है-(१) क्षमा (२) मुक्ति (३) છે તેમાંથી કાગનો નિગ્રહ કરે ક યગુપ્તિ છે અર્થાત્ શયન, આસન, ગ્રહણ, નિક્ષેપણું, ઉભા થવું હલન-ચલન ઈત્યાદિ શારીરિક ચેષ્ટારૂપ કાયિક વ્યાપારનું નિયમન કરવું અને “આમ કરવું જોઈએ અને આમ ન કરવું જોઈએ એ પ્રકારની વ્યવસ્થા કાયગુપ્તિ છે. કહ્યું પણ છે
કાત્સર્ગમાં શારીરિક ક્રિયાની નિવૃત્તિને અથવા હિંસા આદિ દોષથી વિરતિને કાયગુપ્તિ કહે છે.
ઉત્તરાધ્યાયન સૂત્રના ચેવીસમાં અધ્યયનની ૨૬મી ગાથામાં કહ્યું છેઅશુભ વિષયમાં પૂર્ણ રૂપથી વ્યાપારને રેક ગુપ્તિ છે. પાકા
'दसविहे समणधम्मे' त्यादि सूत्राय-यतिय ४३ ५४२॥ -(RI) (२) भुति (3) मा
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
