________________
दीषिका-नियुक्ति टीका अ. ७ सू. ४ गुप्तिस्वरूपनिरूपणम् १२५ इति, अशुभयोगस्य कायिक३- वाचिक-२ मानसिक ३ वर्मलक्षणस्य योगनिग्रहो निरोधो-निवृत्तिः अशुभयोगनिग्रहः विषयसुखभोगाऽभिलापार्थ प्रवृत्तिनिषेधा तेनाऽऽत्मनो गोपनं संरक्षणं गुप, अशुभ मानसिकादि योगनिग्रहे सरि-अ रौद्रध्यानलक्ष गसंक्लेशस्य प्रादुर्भावो न भवतीति भावः, तस्मिश्च-3थाविध संक्लेश प्रादुर्भाभावे सति कर्मासाद्वारसंघरणं भवति, तेनाऽऽत्मनो गोपन संरक्षणं गुप्ति रित्युच्यते । सा च गुप्ति स्वधा मनोगुप्तिः-वचनगुप्तिः कायगुमि श्रेति तत्र-विषयसु वाभिलाषार्थप्रवृत्तिनिषेधाय सम्यगिति विशेषणं बोध्यम् । एवञ्च-बचोगुप्ति चतुर्विधा सत्या-१ मृषा-२ सत्यामृषा ३ असत्यामृषा-४ चेति, तत्र सत्पदार्थ कथन रूपवचोयोग विषया सत्याचचोगुप्तिः १ तद विपरीतव्यापार के निरोध से आत्मा को गोपन रक्षण करना गुप्ति कहलाता है। तात्पर्य यह है कि मन आदि के व्यापार का निग्रह करने से आर्तध्यान
और रौद्रध्यान रूप सक्लेश के उत्पन्न होने से कर्मों के आसव का द्वार रुक जाता है, इस कारग अशुभ योग से आत्मा का गोपन करना गुपित है और वह संवर का कारण है।
गुप्ति तीन प्रकार की है-मनोगुप्ति, वचनगुप्ति और कायगुस। विषय सुख की अभिलाषा से मनोरोग आदि के व्यापार को रोकना गुसि समझी जाय, अतएव यहां 'सम्यकू' विशेषण और समक्ष लेना चाहिए।
वचनगुप्ति चार प्रकार की है-(१) सत्या (२) मृषा (३) सत्यामृषा और (४) असत्यामृषा। सत्पदार्थ का कथन रूप वचनों का निग्रह करना सत्यवचन गुप्ति है । उससे विपरीत वचनयोग विषयक मृषा નિરોધથી આત્માનું ગેપન (રક્ષણ) કરવું ગુપ્તિ કહેવાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે મન વગેરેના વ્યાપારને નિગ્રહ કરવાથી આ ત્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન રૂપ સંકલેશ ઉત્પન્ન થતો નથી. સંકલેશના ઉત્પન્ન નહીં થવાથી કર્મોના આસવનું આગમન રોકાઈ જાય છે. આથી અશુભયેગથી આત્માનું ગે પન કરવું-રક્ષણ કરવું–ગુપ્તિ છે અને તે સંવરનું ક ર છે.
ગુપ્તિ ત્રણ પ્રકારની છે-મને ગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ અને કાયસિ વિષય સુખની અભિલાષાથી મનેયોગ અ દિના વ્યાપારને રોકવાને ગુપ્ત સમજવી જોઈએ આથી અહીં-સમ્યફ વિશેષણ સમજવું જોઈએ.
पयनति या२ प्रनी है-(१) सत्या ,२) भूषा (3) सत्याभूषा भने (૪) અસત્યામૃષા સત્યપદાર્થના કથનરૂપ વચનનો નિગ્રહ કર સત્યવચન શક્તિ છે. એનાથી વિપરીત વચનગ વિષયક મૃષા વચનગુપ્તિ છે. સત્યાસત્ય
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
