________________
ज्ञानचन्द्रिका टीका- चेटक निधानदृष्टान्तः
७५९
इतश्च सरलहृदयो द्वितीयस्तस्य मायाविनो मित्रस्य लेप्यमयीं प्रतिकृर्ति कृतवान् । केनचित् पालितौ द्वौ मर्कटावपि गृहीतवान् । तयोर्मर्कटयोर्भक्ष्यं फलादिकं प्रतिकृतेश्वोत्सङ्गे हस्ते शिरसि स्कन्धेऽन्यत्र च यथायोग्यं ददातिस्म । तौ च मर्कटौ क्षुधित तत्रागत्य प्रतिकृते रुत्सङ्गादौ निक्षिप्तं भक्ष्यं भक्षितवन्तौ । एवं च प्रति दिवस करणे तयोस्तादृशः स्वभाव एव संजातः ।
बनावटी बातें बनाकर वह मित्र की ओर निहार ने लगा। उस निष्कपटी मित्र ने उस की बनावटी बातों को सुनकर अपनी बुद्धि से जानलिया कि 'यह कपटी है । ऐसा जानकर उस समय उससे कुछ नहीं कहा, परन्तु अपने मन में जान ही लिया कि यह सब करामात भाग्य की नहीं किन्तु इसी कपटी मित्र की है। अपने भावों को बदलते हुए उसने उस से कहा - मित्र चिन्ता मत करो, हम लोगों का ऐसा ही खोटा भाग्य है, चलो अब घर चलिये । इस तरह परस्पर में वे दोनो विचार करते हुए अपने २ घर पर आ गये ।
कुछ दिनों के बाद उस निष्कपटी मित्र ने उस मायावी मित्र की एक लेप्यमयी आकृति तैयार की। जब वह अच्छी तरह बन चुकी तो उसने उसके गोद, हाथ, शिर, स्कंध, एवं और भी जगह पर फल वगैरह रखना प्रारंभ किया। दो पालतू बन्दरों को भी यह कहीं से ले आया । उन बंदरों ने जब इस आकृति के अंग उपांगों पर रखे हुए फलादिक देखे तो वे वहां आकर उन्हें खाने लगे । इस तरह करते २ उन बंदरों का
નિહાળવા લાગ્યા. તે સરળહૃદયી મિત્રે તેને બનાવટી વાતો સાંભળીને પેાતાની બુદ્ધિથી સમજી લીધું કે “આ કપટી છે.'' એમ સમજીને પણ ત્યારે તેણે તેને કઈ પણ કહ્યું નહી, પણ પોતાના મનમાં સમજી લીધું કે આ બધી કરામત ભાગ્યની નથી પણ આ કપટી મિત્રની જ છે. પોતાના મનાભાવને છૂપાવીને તેણે મિત્રને કહ્યું, “ મિત્ર ! ચિન્તા ન કરો, આપણું નસીબ જ ખરાખ છે; ચાલે! હવે ઘેર જઈ એ. આ પ્રમાણે પરસ્પરમાં વિચાર કરતાં કરતાં તે અને ઘેર આવ્યાં. કેટલાક દિવસ પછી તે નિષ્કપટી મિત્રે તે કપટી મિત્રની એક માટીની મૂર્તિ બનાવવા માંડો. જ્યારે તે પૂરે પૂરી બની ગઈ ત્યારે તેણે તેની ગાઢ, હાથ, મસ્તક, ખભા અને ખીજી જગ્યાએ પર પણ ફળ વગેરે મૂકવા માંડયાં, એ પાળેલા વાનરાઓને પણ તે કાઈ સ્થળેથી લઈ આવ્યેા. તે વાનરાએ જ્યારે તે મૂર્તિનાં અંગ ઉપાંગ પર મૂકેલ ફળાદિ જોયાં ત્યારે તે ત્યાં આવીને તેને ખાવા લાગ્યાં. આ પ્રમાણે કરતાં કરતાં તે વાનરને એવી
શ્રી નન્દી સૂત્ર
