________________
६८२
नन्दीसूत्रे राजा पृच्छति-कस्येयं बुद्धिः १ । ग्रामवासिभिरूक्तम्-हे देव । भरतपुत्रस्य रोहकस्येयं बुद्धिः।
॥ इति प्रथमो भरतशिलादृष्टान्तः ॥ १॥ अथ द्वितीयो मेषदृष्टान्तः
ततो राजा रोहकबुद्धि परीक्षार्थ ग्राम्यपुरुषान् प्रतिमेषमेकं प्रेषितवान् , आदिष्टवांश्च । एष यावत्पलप्रमाणः संपति वर्तते, पक्षाति क्रमेऽपि तावत्-पलप्रमाण एव युष्माभिः समर्पणीयो न न्यूनो नाप्यधिक इति । ततस्तद्ग्रामनिवासिनः सर्वे पुरुषा राजादेशं श्रुत्वा व्याकुलीभूता बहिः सभायां रोहकमाहूय सादरमुक्तवन्तःकराया तो राजा को बड़ा आश्चर्य हुआ। राजा ने कहा-इसमें किसकी बुद्धि ने काम किया है ? सब ने सब एक स्वर से कहा कि, महाराज ! भरत के पुत्र रोहक की बुद्धि ने ॥
॥ यह भरतशिला नामक प्रथम दृष्टान्त ॥१॥ अब इसी पर दूसरा मेष दृष्टान्त कहते हैं
पुनः रोहक की बुद्धि की परीक्षा करने के भाव से प्रेरित होकर राजा ने उन ग्रामवासियों के पास एक मेंढ़ा भेजा, और साथ में यह भी कहला भेजा कि, देखो, इस मेढे का जितना वजन है वह उतना ही रहना चाहिये, एक रत्तीभर भी घटना-बढना नहीं चाहिये । खाने को खूब घास आदि इसको मिलते रहे, इस व्यवस्था में कोई खामी न रहे । यह एक पक्ष तक ही तुम्हारे पास रखा जायगा। अधिक दिनों तक नहीं। બચે તે વાતની રાજાને માહિતી આપી ત્યારે રાજાને ઘણું અચરજ થયું. રાજાએ કહ્યું, “આમાં કેની બુદ્ધિએ કામ કર્યું છે ?” બધાએ એકી અવાજે ४युं, “महारा४ ! १२तना पुत्र शेडनी मुद्धिये"
છે આ ભરતશિલા નામનું પહેલું દૃષ્ટાંત સમાપ્ત ૧ हवे तेना ५२ मीनु मेषदृष्टांत ४३ छ
વળી રેહકની બુદ્ધિની કસોટી કરવાની વૃત્તિથી પ્રેરાઈને રાજાએ તે ગામવાસીઓ પાસે એક ઘેટું કહ્યું, અને સાથે એમ પણ કહેવરાવ્યું કે “જુઓ, આ ઘેટાનું જેટલું વજન છે એટલું જ વજન રહેવું જોઈએ, એક રતીભાર વધવું-ઘટવું ન જોઈએ. તેને ખાવા માટે ખૂબ ઘાસ આદિ મળતું રહેવું જોઈએ, તે વ્યવસ્થામાં કઈ પણ ખામી રહેવી જોઈએ નહીં. આ ઘેટું એક પખવાડિયા સુધી તમારી પાસે રહેશે, વધારે દિવસ સુધી નહીં. રાજાની
શ્રી નન્દી સૂત્ર
