________________
५०८
नन्दी सूत्रे
पर्यायेण सह सम्बन्धो नास्तित्व सम्बन्धेन । यतोऽसौ पिण्डाकारः पर्यायस्तस्य तदानीं नास्तीति नास्तित्व सम्बन्धेन सम्बन्धः । अत एव च स परपर्याय इति व्यपदिश्यते । अन्यथा तस्यापि तत्रास्तित्व स्वीकारे सोऽपि स्वपर्यांय एव स्यात् ।
ननु ये यत्र न विद्यन्ते ते कथं ' तस्ये ' - ति व्यपदिश्यन्ते । धनं दरिद्रस्य नास्तीति 'घनं तस्य सम्बन्धी ' - ति व्यपदेष्टुं न शक्यम्, अन्यथा परपर्यायस्यापि सम्बन्धित्वे लोकव्यवहारातिक्रम प्रसङ्गः ? इति चेन्न,
यदि नाम ते - परपर्याया नास्तित्व सम्बन्धमधिकृत्य ' तस्ये ' - ति न व्यपपर्याय नहीं रहती है। अतः उस घट के साथ पिण्डाकार पर्याय का संबंध नास्तित्वमुख से माना जायगा । इसीलिये वह पिण्डाकार पर्याय परपर्याय होने से निज पर्याय नहीं है । अन्यथा घटमें उसका अस्तित्व होने से वह उसकी निजपर्याय मानी जावेगी । अतः यह अवश्य स्वीकार करना चाहिये कि पर्यायों का संबंध पदार्थ में नास्तित्वमुख से ही रहा करता है ।
शंका- दरिद्र के पास धन जिस प्रकार नहीं होने से वह उसका संबंधी नहीं कहा जाता है, उसी प्रकार जो जहां नहीं है वह उसका संबंधी कैसे कहा जा सकेगा ? परपर्याय पर पदार्थमें होती है वह विवक्षित पदार्थ की संबंधी कैसे मानी जा सकती है यदि इस प्रकार का व्यवहार होने लगे तो फिर लोक व्यवहार का ही अतिक्रम करना कहलायेगा ।
उत्तर - परपर्यायें विवक्षित पदार्थ की संबंधी हैं इसका तात्पर्य यह છે ત્યારે તેમાં પિંડાકાર પર્યાય રહેતી નથી. તેથી તે ઘડાની સાથે પિંડાકાર પર્યાયના સંબંધ નાસ્તિત્વમુખથી માનવામાં આવશે. તે કારણે તે પિંડાકાર પર્યાય પ૨પર્યાય હાવાથી સ્વપર્યાય નથી. નહીં તેા ઘડામાં તેનુ' અસ્તિત્વ હાવાથી તે તેની સ્વપર્યાય માનવામાં આવે તેથી એ અવશ્ય સ્વીકારવુ જોઇએ કે પરપર્યાયાના સંબંધ પદાર્થમાં નાસ્તિત્વમુખથી રહ્યા કરે છે.
શ'કા——જેમ દરિદ્રની પાસે ધન ન હોવાથી તે તેના સંબંધી કહેવાતા નથી એજ પ્રકારે જે જ્યાં નથી તે તેનુ સ ંબંધી કેવી રીતે કહી શકાય ? પરપર્યાય પર પટ્ટા માં હાય છે તે વિક્ષિત પદાર્થની સમધી કેવી રીતે માની શકાય. જો આ પ્રકારના વ્યવહાર થવા લાગે તેા પછી લાક વ્યવહારના જ સ્મૃતિક્રમ કર્યો કહેવાય.
ઉત્તર--પરપૉંચા વિવક્ષિત પદાર્થની સંબંધી છે તેનુ' તાત્પય' એવુ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
