________________
३६६
नन्दी सूत्रे
कथंचिद् भिन्नार्थकानि । तथाहि - इह अवग्रह स्त्रिधा - व्यञ्जनावग्रहः, सामान्यार्थीवग्रहः, विशेषसामान्यार्थावग्रहश्चेति । तत्र विशेषसामान्यार्थावग्रह औपचारिकः, स चानन्तरमेवाग्रे प्रदर्शयिष्यते । अवग्रहस्य पञ्चनामानि प्रदर्शयितुमाह - ' तं जहा ' इत्यादि । तद्यथा - तानि यथा - ' अवग्रहणता ' इति । अवगृह्यतेऽनेनेत्यवग्रहणम्व्यञ्जनावग्रह - प्रथमसमयप्रविष्ट - शब्दादि - पुदलाऽऽदानपरिणामः इत्यर्थः । अवग्रहणमेव—अवग्रहणता । स्वार्थे तल् प्रत्यय आर्षत्वात् । एवमग्रेऽपि तल् पत्ययो बोध्यः ॥ १ ॥ नाम अवग्रह सामान्य की अपेक्षा से समान अर्थ वाले हैं । तथा अवग्रह विशेष की अपेक्षा ये पांचों ही नाम कथंचित् भिन्नार्थक भी हैं । अवग्रह तीन प्रकार का है - व्यञ्जनावग्रह, सामान्यार्थावग्रह तथा विशेष सामान्या
वग्रह। इनमें तीसरा भेद जो विशेष सामान्यार्थावग्रह है वह औपचारिक है । यह बात अभी आगे प्रदर्शित की जावेगी । अवग्रह के पांच नाम ये हैं - अवग्रहता १, उपधारणता २, श्रवणता ३, अवलम्बनता ४, मेधा ५ । व्यञ्जनावग्रह कि जिसकी स्थिति अन्तर्मुहूर्त्त की है उसके प्रथम समय में प्रविष्ट शब्दादिक पुगलों के ग्रहण करने रूप परिणाम का नाम अवग्रहणता है १ । व्यञ्जनावग्रह के द्वितीय आदि समय से लेकर व्यञ्जनावग्रह की समाप्ति प्रर्यन्त प्रतिसमय अपूर्व २ प्रविष्ट शब्दादिक पुलों के ग्रहण पूर्वक प्राक्तन प्रतिसमयगृहीत शब्दादिक पुगलों का जो धारणापरिणाम है वह उपधारणा है २ । तात्पर्य इसका यह है कि व्यंजनावग्रह का अन्त अर्थावग्रह के होने का प्रथम समय पर्यन्त ગ્રહ સામાન્યની અપેક્ષાએ સમાન અવાળા છે. તથા અવગ્રહવિશેષની અપેક્ષાએ પાંચે નામ કંઈક ભિન્નાક પણ છે. અવગ્રહ ત્રણ પ્રકારના છે—વ્યંજનાવગ્રહ, સામાન્યાર્થાવગ્રહ, તથા વિશેષ સામાન્યાર્થાવગ્રહ. આમાં ત્રીજો ભે—વિશેષ સામા ન્યાર્થાવગ્રહ ઔપચારિક છે. આ વાત હવે આગળ બતાવવામાં આવશે. અવગ્રહના या पांच नाम छे - (१) अवग्रडुश्रुता, (२) उपधारणुता ( 3 ) श्रवणुता ( ४ ) अवस जनता भने (4) मेधा,
(૧) જે વ્યંજનાવગ્રહની સ્થિતિ અન્તર્મુહુર્તની છે, તેના પ્રથમસમયમાં પ્રવિષ્ટ શબ્દાર્દિક પુગàાને ગ્રહણુ કરવારૂપ પરિણામનું નામ અવગ્રહણુતા છે.
(ર) વ્યંજનાવગ્રહના દ્વિતીય આદિ સમયથી લઈને વ્યંજનાવગ્રહની સમાપ્તિ સુધી, પ્રતિ સમય અપૂર્વ અપૂર્વ પ્રષ્ટિ શબ્દાદિક પુદ્ગલાના ગ્રહણુ. પૂર્ણાંક પ્રાકતન પ્રતિસમયગૃહીત શબ્દાદિક પુદ્દગલાનુ' જે ધારણા પિરણામ છે, તે ઉપચારણા છે, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે વ્યંજનાવગૃહના અંત અર્થાવગ્રહ થવાના
શ્રી નન્દી સૂત્ર
