________________
३०६
नन्दीसूत्रे टीका-'पुव्व' इत्यादि। पूर्वाऽदृष्टाश्रुताऽविदिततत्क्षणविशुद्धगृहीतार्थी पूर्व बुद्धथुत्पत्तेः प्राक, अदृष्टः स्वयं चक्षुषा न दृष्टः, अश्रुतः न चाप्यन्यतः श्रुतः, अविदितः मनसाप्यविदितः-अपर्यालोचितः, तत्क्षणे तस्मिन् क्षणे-बुद्धयुत्पत्तिकाले, विशुद्धः यथावस्थितः, गृहीतः अवधारितोऽर्थः यया सा तथा । 'पुवमदिहमस्सुयमवेइय ' इत्यत्र मकारत्रयम् आर्षत्वात् । तथा अव्याहतफलयोगा-अव्याहतं =व्याघातरहितं च तत् फलं चाव्याहतफलम् , तेन योगो यस्या सा अव्याहतफलयोगा-अबाधितार्थविषयका बुद्धिः, औत्पत्तिकी नाम-नाम्ना औत्पत्तिकीत्यर्थः।।२।। संपति शिष्यानुग्रहार्थमौत्पत्तिक्याः स्वरूपं प्रतिबोधयितुमुदाहरणान्याह
मूलम्-गाहा-भरहासिल १, मिंढ २, कुक्कुड ३, तिल ४, वालुय ५, हत्थि ६, अगड ७, वणसंडे ८पायस ९, अइया १०, पत्ते ११, खाडहिला १२, पंचपियरो १३, य ॥ ३ ॥
छाया-भरतशिला, १, मेण्ड २, कुक्कुट ३, तिल ४, वालुका ५, हस्त्यगड ६-७, वनषण्डाः ८ । पायसातिग ९-१०, पत्राणि ११, खाडहिला १२, पश्चपितरश्च १३ ॥३॥
टीका-'भरहसिल' इत्यादि । अस्या अर्थः त्रयोदशकथानकेभ्योऽवगन्तव्यः। तानि च कथानकानि टीकासमाप्त्यनन्तरं द्रष्टव्यानि ॥ ३ ॥
अब औत्पत्तिकी बुद्धि का क्या लक्षण है इसे सूत्रकार नीचे की गाथा द्वारा बतलाते हैं-'पुवमदिट्ठ०' इत्यादि। ___ जो पदार्थ पहिले कभी देखा नहीं है, किसी दूसरे से सुना भी नहीं है, और न जिसकी मन से भी कल्पना की गई है, ऐसे पदार्थ का उसी समय यथावस्थितरूप से जिसके द्वारा निश्चय हो जावे उस बुद्धि का नाम औत्पत्तिकी बुद्धि है । तात्पर्य कहने का यही है कि इस बुद्धि का विषय अबाधित होता है। अर्थात्-यह बुद्धि सभी विषयों को निस्सन्देह रूप से स्पष्ट करती है ॥२॥ ' હવે ઔત્પત્તિકી મતિનું શું લક્ષણ છે તે સૂત્રકાર નીચેની ગાથા દ્વારા मता छ.-"पुब्वमदिट्ठ" त्यादि.
જે પદાર્થ પહેલાં કદી જોયે ન હોય, બીજા કોઈની પાસેથી સાંભળે પણ ન હોય, અને મનથી જેની કલ્પના પણ કરી ન હોય, એવા પદાર્થને એજ સમયે યથાવસ્થિત રૂપે જેના દ્વારા નિશ્ચય થઈ જાય એ મતિનું નામ ઔત્પત્તિકી મતિ છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે આ મતિને વિષય અબાધિત હોય છે. એટલે કે બુદ્ધિ સમસ્ત વિષયને નિઃસંદેહ રૂપે સ્પષ્ટ કરે છે. ગા. ૨
શ્રી નન્દી સૂત્ર
