________________
नन्दी सूत्रे
66
नाप्यागाम परिभाषातोऽन्यार्थत्वं स्त्री - शब्दस्य संभवति क्वचिदप्यागमे हि स्त्रीशब्दस्य परिभाषितोऽर्थो नास्तीति । यथा - व्याकरणे " वृद्धिरादैच् " १, १, १ | " इति वृद्धि - शब्दस्यादैचौ । दृश्यते चागमेऽपि लोकरूढ एवार्थे स्त्रीशब्दः प्रयुक्तः । ' इत्थीओ जंति छट्ठि ' इत्यादौ ।
न च तत्राप्यर्थान्तरकल्पना कर्तु शक्येति वाच्यम्, बाधकं विना तदनुपपत्तेः । उक्तश्च - परिभाषितो न शास्त्रे, मनुजी - शब्दोऽथ लौकिकोऽधिगतः । अस्ति च न तत्र बाधा, स्त्री- निर्वाणं ततो न कुतः ॥ १ ॥ शब्दका लोक प्रसिद्ध अर्थके सिवाय अन्य अर्थ है, यह बात न तो लोक में प्रसिद्ध है और न आगममें प्रसिद्ध है ।
२४६
इसी तरह आगमकी परिभाषासे 'स्त्री शब्द अन्य अर्थका वाचक " ऐसा कहना ठीक नहीं है, कारण कि किसी भी आगममें कहीं पर भी स्त्री शब्दका अन्य अर्थ कथित नहीं हुआ है। जिस प्रकार व्याकरण में वृद्धि शब्दका अर्थ 'आत् ऐच' ( आ ऐ औ ) होता है । इसी प्रकार आगममें भी लोकरूढ ही अर्थ में स्त्री-शब्द प्रयुक्त हुआ हैं । जैसे
इत्थीओ जंति छट्ठ' इत्यादिकी तरह ।
यदि कहो कि हम यहां भी अन्य अर्थकी कल्पना कर लेंगे, सो ऐसा कहना भी उचित नहीं है, कारण कि यह बात बाधकके बिना नहीं बन सकती है । कहा भी है
" परिभाषितो न शास्त्रे, मनुजी- शब्दोऽथ लौकिकोऽधिगतः ।
अस्ति च तत्र न बाधा, स्त्री-निर्वाणं ततो न कुतः ११ ॥ १॥ “શ્રી” શબ્દના લેાકપ્રસિદ્ધ અના સિવાય બીજો અર્થ છે, એ વાત લેાકમાં પ્રસિદ્ધ નથી, અને આગમમાં પણ પ્રસિદ્ધ નથી.
આ રીતે આગમની પરિભાષાથી “ સ્ત્રી શબ્દ અન્ય અદર્શાવનાર છે’ એમ કહેવું તે ઉચિત નથી; કારણ કે કાઈ પણ આગમમાં કયાંય પણ સ્ત્રી શબ્દના બીજો અથ કહેલ નથી. જે પ્રકારે વ્યાકરણમાં વૃદ્ધિ શબ્દને અથ आत् ऐच् (आ ऐ औ ) थाय छे, मेन प्रहारे आगभभां पशु सो ३८ अर्थभां ४ श्री शब्द वपरायेा छे. प्रेम-" इत्थीओ जंति छट्ठि " त्याहिनी प्रेम. જો આપ એમ કહે કે અમે અહીં પણ અન્ય અની કલ્પના કરી લેશ, તા એમ કહેવુ તે પણ ઉચિત નથી, કારણ કે આ વાત કાઇ પણ મુશ્કેલી વિના નિશ્ચિત થઈ શકે છે. કહ્યું પણ છે-
" परिभाषितो न शात्रे, - मनुजी - शब्दोऽथ लौकिकोऽधिगतः । अस्ति च तत्र न बाधा, स्त्रीनिर्वाण ततो न कुतः " ॥ १ ॥
શ્રી નન્દી સૂત્ર
