________________
७५
शानचन्द्रिकाटीका-शानभेदाः। शेषस्य चानुदितस्योपशमे क्षायोपशमिक इति क्षयोपशमानुविद्ध औदयिकभावः। मतिश्रुतावरणचक्षुर्दर्शनावरणप्रकृतीनां तु सदैव देशघातिनामेव रसस्पर्धकानामुदयो, न सर्वघातिनाम् , तेन सर्वदापि तासामौदयिक क्षायोपशमिको भावौ सन्मिश्री पाप्येते, न तु केवल औदयिक इति ।
अथ प्रसङ्गवशात् प्रकृतीनां भावा उच्यन्तेमोहनीयस्य क्षायिक-क्षायोपशमिकौ-पशमिकौ-दयिक-पारिणामिकलक्षणाः पश्चापि भावाः सम्भवन्ति । ज्ञानावरण-दर्शनावरणा-न्तरायाणामौपशमिकवर्जाः शेषाश्वत्वारो भावाः । नाम-गोत्र-वेदनीया-युषां क्षायिकौ-दयिक-पारिणामिकलक्षणाखयो भावाः सम्भवन्ति ॥ मू० ८॥ शिष्टका-जो उदित नहीं है-उपशम होने पर क्षायोपशमिक भाव होता है। इस तरह औदयिक भाव क्षयोपशमानुविद्ध माना गया है २। जैसे -मतिज्ञान, श्रुतज्ञान, चक्षुदर्शन की उत्पत्तिमें मतिज्ञानावरण, श्रुतज्ञानावरण, चक्षुदर्शनावरण प्रकृतियों के देशघाति-रसस्पर्धकों का ही सदा उदय रहा करता है, सर्वघातिरसस्पर्धकों का नहीं, इसलिये सर्वदा इनके उदयमें औदयिक एवं क्षायोपशमिक ये दोनों भाव मिले हुए होते हैं, केवल औदयिक भाव नहीं। इस तरह औदयिक भाव क्षयोपशमानुविद्ध सिद्ध हो जाता है।
प्रसंगवश अब प्रकृतियों के भाव बतलाये जाते हैं---
मोहनीयकर्मके क्षायिक, क्षायोपशमिक, औपशमिक, औदयिक एवं पारिणामिक, ये पांचों ही भाव होते हैं। ज्ञानावरण, दर्शनावरण एवं अन्तराय, इन तीन कर्मी के औपशमिक भाव को छोड़कर शेष चार શિખને કે જે ઉદિત નથી તેને ઉપશમ થતાં ક્ષાશિક ભાવ થાય છે. આ રીતે मौयिमा क्षयोपशमानुविद्ध मनायो छ (२). भ-भतिज्ञान, श्रुतज्ञान, ચક્ષુર્દર્શનની ઉત્પત્તિમાં મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાનાવરણ, ચક્ષુર્દશનાવરણ પ્રકૃતિ.
ના દેશઘાતિરસસ્પર્ધકોને જ સદા ઉદય રહ્યા કરે છે, સર્વવાતિરસસ્પર્ધકે નહીં, તેથી હમેશાં તેના ઉદયમાં ઔદયિક અને ક્ષાશમિક, એ બને ભાવ મળેલા હોય છે, ફકત ઔદયિક ભાવ નહીં. આ રીતે ઔદયિકભાવ ક્ષપશમાનુવિધ સિધ્ધ થઈ જાય છે.
પ્રસંગવશ હવે પ્રકૃતિના ભાવ બતાવવામાં આવે છે–
મહનીય કર્મના ક્ષાયિક, ક્ષાપથમિક, ઔપશમિક, ઔદયિક અને પારિણ મિક, એ પાંચ જ ભાવ છે. જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ અને અન્તરાય, એ ત્રણ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
