________________
ज्ञानचन्द्रिकाटीका - ज्ञानभेदाः ।
१९
विषयकः समन्तादवबोध इत्यर्थः । मनः पर्यवचासौ ज्ञानं चेति मनःपर्यवज्ञानम् । पर्यवः, पर्ययः, पर्यायः, एते शब्दा एकार्थवाचकाः । तत्र पर्यय इति 'अय' - धातोर्निष्पद्यते । अयनं=बोधनमित्ययः, पर्ययनं समन्तात् परिच्छेदनं पर्ययः । पर्याय इति ' इण गतौ ' इत्यस्मान्निष्पद्यते । अयनम् आयः, परि - समन्तादायः पर्यायः । मनसः पर्यायो मनःपर्यायः । मनःपर्यायश्चासौ ज्ञानं चेति मनःपर्यायज्ञानमिति । तथा मनःपर्यवज्ञानवद् मनः पर्यायज्ञानमित्यपि शास्त्रे प्रयुज्यते ।
यद्वा- पर्यवाः, पर्ययाः, पर्यायाः, धर्माः, इत्येकार्थवाचकाः । मनसः पर्यवाः वस्तु चिन्तनानुगुणा ये धर्माः परिणामाः अवस्थाविशेषाः, बाह्यवस्त्वालोचनादियहाँ ' पर्यव' शब्दका वाच्यार्थ कहा गया है । इस तरह मनका परकीय मनोगत पदार्थका जिसके द्वारा स्पष्टरूपसे बोध होता है वह मनःपर्यवज्ञान है। 'पर्यव, पर्यय तथा पर्याय' ये शब्द एकार्थवाचक हैं। 'पर्यय' यह शब्द " अय गतौ ” गत्यर्थक अय धातुसे बना है । इसका अर्थ बोधन होता है। ' परि - समन्तात् ' - सर्व प्रकार से अयन ' - परिच्छेदन जिसके द्वारा होता है वह पर्याय है, ऐसे इसका उक्त अर्थ हो जाता है । मनसंबंधी जो पर्यय वह मनःपर्यय है । 'पर्याय' यह शब्द जब रखते हैं तब उसका अर्थ ऐसा होता है कि मनकी जो पर्यायें हैं वे मनःपर्याय हैं । इस विवक्षामें “ इण् गतौ " धातुसे यह 'आय' शब्द निष्पन्न हुआ है ।
6
46
अथवा -- पर्यव, पर्यय, पर्याय, धर्म, ये शब्द एकार्थवाचक हैं, अर्थात् जो कोई व्यक्ति मनःपर्यवज्ञान से बाह्य वस्तु के धर्मका विचार અહીં પવ શબ્દના વાચ્યા કહેલ છે. આ રીતે મનનો એટલે પરકીય મનેાગત પદાના જેના દ્વારા સ્પષ્ટરૂપથી એધ થાય છે તે મન:પર્યવ જ્ઞાન છે.
"
પત્ર, પર્યાય તથા પય ’ એ શબ્દો એક જ અર્થ દર્શાવે છે. ' પય' આ
"
શબ્દ अय गतौ ' गतिवाय ' अय'
धातुमांथी मन्यो छे. तेनो अर्थ खोधन अयन-परिछेहन नेना द्वारा थाय छे ते
रीते
"
थाय छे. परि - समन्तात् - सर्व પર્યાય છે. એ રીતે તેના ઉપરોકત અર્થ થઈ જાય છે. મનસબંધી જે પચ તે મન:પર્યંચ છે. · પર્યાય ' આ શબ્દ જ્યારે વપરાય છે ત્યારેતેના અથ એવા थाय छे } भननी ? पर्याय छे ते मनःपर्याय छे. या विवक्षाभां 'इण् गतौ ' ધાતુથી આ 'आय' शब्द सिद्ध थयो छे.
6
अथवा – पर्यंव, पर्याय, पर्याय, धर्म, मे शब्दो मेड ४ अर्थना વાચક છે. અર્થાત્ જે કોઈ વ્યકિત મનઃપવજ્ઞાનથી ખાહ્ય વસ્તુના ધર્માંના વિચાર
શ્રી નન્દી સૂત્ર
