________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० ३६ पञ्चेन्द्रियतिर्यग्जीवनिरूपणम्
पञ्चेन्द्रियतिर्यग्जीवान् प्राहमूलम् - पंचिंदिये तिरिक्खाओ, दुविहा ते वियाहिया । समुच्छिमतिरिक्खाओ, गभवक्कतिया तहा ॥ १७१ ॥ दुविहा 'ते भवेतिविहा, जलयँरा थलयरी तेहा । नहरों बोद्धव्वा, तेर्सि भेएं सुणेह मे ॥ १७२॥ छाया - पञ्चेन्द्रिया स्तिर्यञ्चः, द्विविधास्ते व्याख्याताः ।
१२
संमूर्छिम तिर्यञ्चश्व, गर्भव्युत्क्रान्तिकास्तथा ॥ १७१ ॥ द्विविधास्ते भवन्ति त्रिविधा:, जलचराः स्थलचरास्तथा । नभश्वराश्च बोद्धव्यास्तेषां भेदान् शृणुत मे ।। १७२ ॥ टीका- 'पंचिदियतिरिक्खाओ ' इत्यादि ।
८८५
तु पञ्चेन्द्रियस्तिर्यञ्चस्ते द्विविधा व्याख्याताः । तद् यथा-संमूर्छिम तिर्यञ्चः, ये मनः पर्याप्त्यभावतः सदा संमूर्छिता इवावतिष्ठन्ते, ते गर्भव्युत्क्रा न्तिकाश्च=गर्भे व्युत्क्रान्तिर्येषां ते गर्भव्युत्क्रान्तिकाः, तथेति समुच्चये ॥ १७१ ॥ कालं - अनंतकालम् ) अनंतकाल प्रमाण है तथा ( जहनयं - जघन्यकम् ) जघन्यरूपसे ( अंतोमुहुतं - अन्तर्मुहूर्तम् ) अन्तर्मुहूर्तका है । यह उत्कृष्ट अन्तरकाल निगोद जीवोंकी अपेक्षा जानना चाहिये । तथा जघन्यकाल जब कोई भी जीव नरकसे निकलकर गर्भज पर्याप्त मत्स्योंमें उत्पन्न होता है और अन्तर्मुहूर्त आयु समाप्त कर विष्ट अध्यवसायके वशसे पुनः नरक में ही उत्पन्न होता है तबकी अपेक्षा जानना चाहिये ॥ १६९ ॥
अन्वयार्थ - (एएसिं वण्णओ गंधओ रसफासओ विय संठाण देसओ सहस्सओ विहाणाई - एतेषाम् वर्णतः गन्धतः रसस्पर्शतः अपिच संस्थान देशतः सहस्रशः विधानानि ) इन नारकी जीवोंके वर्ण, गंध, रस और
उक्कोसं - उत्कृष्टम् उत्छृष्ट ३५थी अनंतकाल - अनन्तकालम् अनन्तक्षण प्रमाणु छे તથા જઘન્યરૂપથી અન્તર્મુહૂર્તનુ છે. આ ઉત્કૃષ્ટ અંતરકાળ નિગેાઢની અપેક્ષાથી જાણવું જોઈએ તથા જઘન્યકાળ-જ્યારે કાઈ પણ જીવ નરકથી નીકળીને ગભ જ પર્યાપ્ત મસ્ત્યામાં ઉત્પન્ન થાય છે અને અંતર્મુહૂત આયુ સમાપ્ત કરીને લિષ્ટ અધ્યવસાયના વશથી ફરીથી નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. તેની અપેક્ષાથી જાણવું જોઈએ. ૫ ૧૬૯ ૫
अन्वयार्थ --- एएसं वण्णओ गंधओ रसफासओ वि य संठाणदेसओ सहस्सओ विहाणाई-एतेषां वर्णतः गन्धतः रसस्पर्शतः अपि च संस्थानदेशतः सहस्रशः विधानानि આ નારકીય જીવાના વણુ, ગંધ, રસ, અને સ્પર્શી તથા સંસ્થાનરૂપ દેશની
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
