________________
प्रियदर्शिनी टीका अ. ३६ सिद्धस्वरूपनिरूपणम् सिद्धाः, एवम्-ऊर्ध्वम्-उर्व्वलोके मेरुचूलिकाऽदौ सिद्धाः, तत्राऽपि हि चारणश्रमणादीनां मुक्त्यवाप्तिः सम्भवति, च=पुनः, अधः अधो लोके-अधो लौकिकग्रामरूपे सिद्धाः । च-पुनः, तिर्यक् = अर्द्धतृतीयद्वीपसमुद्राऽत्मके तिर्यग्लोके सिद्धाः। तत्राऽपि केचित् समुद्रे सिद्धाः । च-पुनः, जले नद्याऽदि सम्बन्धिनि जले च सिद्धाः, उपलक्षणत्वाद् भूमौं पर्वतादिषु च सिद्धाः, अतृतीयद्वीपसमुद्रेषु हि न क्वचिन्मुक्त्यवाप्ति निषेध इति ॥ ५१ ॥ वह मध्यम अवगाहना है। इस अवगाहनामें जो सिद्ध हुए हैं वे मध्यमावगाहनासिद्ध हैं। इसी तरह ( उड्ढं अहे य तिरियं समुदं जलंमिऊर्ध्वम् अधश्च तिर्यक समुद्रे जले च) जो मेरुचूलिका आदिमें सिद्ध हुए हैं वे उर्ध्वसिद्ध हैं। मेरुचूलिका आदिसे चरण ऋद्विधारी मुनियोंको मुक्तिकी प्राप्ति संभवित है। अतः इन्हें उर्ध्वसिद्ध जानना चाहिये। अधोलोक प्रसिद्ध जो ग्राम आदि हैं उनमें जिन्हें मुक्ति प्राप्त होती है वे अधःसिद्ध हैं। अर्द्धतृतीय-ढाईद्वीपसमुद्रात्मक तिरछालोकमें जो सिद्ध होते हैं वे तिर्यग्रसिद्ध हैं। इनमें कितनेक समुद्र में मुक्ति प्राप्त करते हैं वे समुद्रसिद्ध कहे जाते हैं, कितनेक नदी आदिके जलमें मुक्ति प्राप्त करते हैं वे जलसिद्ध कहलाते हैं। इसी तरह भूमिसिद्ध पर्वतसिद्ध जानना चाहिये। इस अर्द्धतृतीय द्वीपसमुद्रात्मक तिर्यग्लोक में ऐसा कोईसा भी स्थान नहीं है जहांसे मुक्तिपानेका निषेध हो ॥५१॥
બનેના વચ્ચેની જે અવગાહના છે તે મધ્યમ અવગાહના છે. આ અવગાહनाम सिद्ध थया छे ते मध्यम माना सिद्ध छे, उड्ढे आहे य तिरियं समुइढं जलम्मि-उर्ध्वम् अधश्च तिर्यक् समुद्रे जले च २प्रमाणे २ ३ यूति। આદિથી ચારણ ઋદ્ધિધારી મુનિયાને મુકિતની પ્રાપ્તિ સંભવિત છે. આથી એમને ઉર્ધ્વસિદ્ધ જાણવા જોઈએ. અધેલક પ્રસિદ્ધ જે ગ્રામ આદિ છે તેમાં જેને મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે તે અધ:સિદ્ધ છે. અઢીદ્વિપ સમુદ્રાત્મક તિરછાલેકમાં જે સિદ્ધ થાય છે તે તિર્યમ્ સિદ્ધ છે આમાંના કેટલાક સમુદ્રમાં મુકિત પ્રાપ્ત છે એ સમુદ્રસિદ્ધ કહેવાય છે કેટલાક નદી આદિના જળમાં મુકિત પ્રાપ્ત કરે છે તે જળસિદ્ધ કહેવાય છે. આજ પ્રમાણે ભૂમિસિદ્ધ પર્વતસિદ્ધ જાણવા જોઈએ. આ અર્ધ તૃતીયદ્વિપ સમુદ્રાત્મક તિર્યગ્ન લેકમાં એવું કેઈ પણ સ્થાન નથી કે જ્યાં મુકિત પામવાને નિષેધ હોય. . પ .
उत्तराध्ययन सूत्र:४
