________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ. ३६ संस्थानभङ्गनिरूपणम्
टीका- 'संठाणओ भवे वट्टे' इत्यादि
गाथेयं पूर्ववद् व्याख्येया नवरं वृत्तः - वृत्तमस्यास्तीत्यर्थे - अर्श आदिभ्योsa इत्यच । वृत्तसंस्थानवानित्यर्थः । वृत्तसंस्थानवत्तोऽपि वर्णादि भेदे विंशति भङ्गा भवन्तीति भावः ॥ ४४॥ त्र्यस्रसंस्थानभङ्गानाह
७३५
मूलम् - संठाणेओ भवे तसे, भइए से उ वण्णओ ।
१२
.१४
गंधओ रंसओ चेवं, भईए से फासओ वि" ये ॥४५॥ छाया - संस्थानतो भवे व्यस्रो, भाज्यः स तु वर्णतः ।
गन्धतो रसतश्चैव, भाज्यः स स्पर्शतोऽपिच ॥ ४५ ॥
टीका--' संठाणओ भवेतंसे' इत्यादि --
यः - संस्थानतः त्र्यस्रः= त्र्यस्त्रसंस्थानवान् भवति, स तु वर्णतः, भाज्यः । तथा - गन्धत्तः, रसतश्च भाज्यः । सः - त्र्यत्र संस्थानवान् स्पर्शतोऽपि च भाज्यः ।
अब वृत्त संस्थानके भेदों को कहते हैं-- 'संठाणओ भवे वहे' इत्यादि । अन्वयार्थ - - जो स्कन्ध ( संठाणओ - संस्थानतः ) संस्थान परिणामकी अपेक्षा (बहे - वृत्तः) वृत्त संस्थानवाला ( भवे भवति) होता है (से-सः) वह स्कन्ध (वण्णओ भइए - वर्णतः भाज्यः भवति) वर्णकी अपेक्षा भाज्य होता है। इसी तरह वह (गंधओ रसओ चैव भइए से फासओ वि यगन्धतः रसतश्चैव भाज्यः स स्पर्शतोऽपि च) गन्धकी रसकी तथा स्पर्श गुणकी अपेक्षा भी भाज्य होता है । इस प्रकार वृत्त संस्थानवाले स्कन्धके वर्णादिक भेदोंकी अपेक्षा बीस भंग होते हैं ॥ ४४ ॥
अब यत्र (त्रिकोण) संस्थान के भेदोंको कहते हैं - 'संठाणओ भवे तसे ' इत्यादि ।
अन्वयार्थ - - जो स्कन्ध ( संठाणओ-संस्थानतः ) संस्थान परिणामकी अपेक्षा (तंसे- त्र्यस्रः) त्र्यत्र (त्रिकोण) संस्थानवाला होता है (से- सः) वह
हवे वृत्त संस्थानना लेहोने हे छे–“ संठाणओ भवे वट्टे " त्याहि. अन्वयार्थ — ? २४ध संठाणओ-संस्थानतः संस्थान परिणामनी अपेक्षाओ वट्टे - वृत्तः वृत्त संस्थानवाणा भवे भवति होय छे से सः ते २४६ वण्णओ भइए - वर्णतः भाज्यः वर्षानी अपेक्षा लाल्य थाय छे भाग रीते गंधओ रसओ चैव भइ से फासओ वि य-गंधतः रसतश्चैव भाज्यः स स्पर्शतोऽपि च ते ગધની, રસની, તથા સ્પશ ગુણનીએ અપેક્ષા પણ ભાજ્ય થાય છે. આ પ્રમાણે વૃત્ત સંસ્થાનવાળા સ્કંધના વર્ણાદિક ભેદોની અપેક્ષાએ વીસ ભંગ થાય છે.
૫૪૪ાા
हवे यस संस्थाननाने उडे छे- “ संठाणओ भवे तसे " त्याहि. अन्वयार्थ — मे २४ध संठाणओ - संस्थानतः संस्थान परिणामनी अपेक्षा खे तंसे - त्र्यसः यस संस्थानवाणा हाय छे से- सः ते वण्णओ - वर्णतः वर्षानी
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
