________________
weeeeeeeeeeememocrammerce
७०२
उत्तराध्ययनसूत्रे -परमाणुश्चेति । इह च कारस्त्वर्थे परमाणुस्तु एकत्वेन पृथक्त्वेन एकत्वोपलक्षित पृथक्त्वेनेत्यर्थः । इह ' इत्थं भूतलक्षणा ' इति तृतीया । अयमर्थः-एकत्वेन असहायत्वेन, उपलक्षितं यत्पृथक्त्वं स्कन्धेभ्यो विघटनात्मकं तेन-भेदेनेति यावत् , उत्पद्यते इति शेषः । अयं भावः-यत्ससहायां द्वयणुकादीनामेकीभावरूपमेकत्वं, यच्चैकत्वपरिणतावपि देशादीनां बुद्धिपरिकल्पितं स्कन्धेभ्यः पृथक्त्वं, तादृशादेकत्वात् पृथक्त्वाद् वा परमाणुनॊत्पद्यते, किन्त्वेकत्वोपलक्षितपृथक्त्वादेवेति ।
तथा चोक्तम्-“संघातभेदेभ्य उत्पद्यन्ते " ( तत्वार्थ अ. ५. सू. २६)
भाष्यम्-१, “संघाताद् २भेदात् , संघातभेदादित्येभ्य त्रिभ्यः कारणेभ्यः स्कन्धाः, उत्पधन्ते द्विपदेशादयः ।"
अथ परमाणुः कथमुत्पद्यते ?, अत्रोच्यते-' भेदादणुः' तत्त्वार्थ अ. ५।२७। भाष्यम्-" भेदादेव परमाणुरुत्पद्यते, न संघातात् नापि संघातभेदाभ्या"-मिति ॥ बन जाते हैं । ये संघातजन्य हैं । तथा किसी बडे स्कंध से टूटने से जो टुकडे हो जाते हैं। वे भेदजन्य स्कंध हैं। इसी प्रकार जब किसी एक स्कंध के टूटने पर उसके अवयव के साथ उसी समय कोई द्रव्य मिल जाने से नया स्कन्ध बनता है तब वह भेद संघातजन्य कहलाता है। भेद जन्य स्कंध तथा भेद संघात जन्य स्कंध द्विप्रदेश से लेकर यावत् अनंतानंत प्रदेशतक हो सकते हैं। तथा परमाणु भेद से ही उत्पन्न होते है। अर्थात् एकत्वोपलक्षित पृथक्त्व से ही परमाणु उत्पन्न होता है। इससे यह बात जाननी चाहिये कि जब भेद से ही परमाणु उत्पन्न होता है तो वह संघात तथा संघातभेद से उत्पन्न नहीं होता। 'संघातभेदेभ्यउत्पद्यन्ते' 'भेदादणुः' (तत्त्वार्थसूत्र अ. ५. सू. २६-२७) इन सूत्रों द्वारा यही पूर्वोक्त बात समर्थित की गई है ॥ १० ॥
ધના તુટવાથી જે એના ટુકડા થઈ જાય છે તે ભેદજન્ય સ્ક ધ છે. આજ પ્રમાણે જ્યારે કેઈ એક સ્કંધના તૂટવાથી તેના અવયવની સાથે એજ વખતે બીજું કઈ દ્રવ્ય મળી જવાથી ન સ્કંધ બને છે ત્યારે તે ભેદસંઘાતજન્ય કહેવાય છે, ભેદજન્યસ્કંધ તથા ભેદસંઘાતજન્ય ઔધ બે પ્રદેશથી લઈને થાવત અનંતાઅનંત પ્રદેશ સુધી થઈ શકે છે. તથા પરમાણુ ભેદથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. અર્થાત્ એકત્વ ઉપલક્ષિત પૃથક્વથી જ પરમાણુ ઉત્પન્ન થાય છે. આથી એ વાત જાણવી જોઈએ કે, જ્યારે ભેદથો જ પરમાણુ Gपन्न थाय छ तो त संघात तथा संपात थी Sun था नथी. संघात भेदेभ्य उत्पद्यन्ते " " भेदादणुः " ( तत्वार्थ सूत्र अध्य. ५ सूत्र २६-२७) मा सूत्री द्वारा मा पतिपतनु समर्थन २मा मावस छ. ॥१०॥
उत्तराध्ययन सूत्र:४