________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० ३२ प्रमादस्थानवर्णने कामभोगस्वरूपनिरूपणम् ५५३ नोपयान्ति = नोपगच्छन्ति - तां प्रति हेतवो न भवन्ति । तेषां समताहेतुत्वे हि न कोऽपि रागद्वेषवान् स्यात् सर्वेऽपि वीतरागा भवेयुरिति भावः भोगाः = ते, एवं कामभोगाः शब्दादिविषयाः, विकृर्ति = क्रोधादिरूपां प्रति हेतुत्वं नोपयान्ति = नोपगच्छन्ति, तां प्रति हेतवो न भवन्ति । कामभोगानां विकृतिहेतुत्वे सर्वे रागद्वेषवन्त एव स्यु नै तु कोऽपि वीतरागो भवेत्, तस्मादिन्द्रियाणि मनश्च दुःखस्य हेतवो भवन्तीति भावः । शब्दादिविषयाः, न रागद्वेषाभावं प्रति न चापि रागद्वेषौ प्रति हेतवो भवन्तीत्यर्थः । तर्हि रागद्वेषयोः अभाव कैसे होगा ? इस आशंका का निवारण करनेके लिये कहते हैं'न कामभोगा' इत्यादि ।
अन्वयार्थ - ( कामभोगा - कामभोगाः) शब्द तथा रूप काम, गन्ध, रस, एवं स्पर्श - भोग, ये ( समयं न उवेंति - समतां न उपयान्ति ) राग और द्वेषके अभावरूप समताभावके प्रति हेतु नहीं होते हैं । अर्थात् यदि ये समताभाव के हेतु होते तो संसारमें कोई भी प्राणी इनको लेकर रागद्वेष नहीं करता - सब ही वीतराग हो जाते परन्तु ऐसा नहीं होता है। इसी तरह ( भोगा - भोगाः ) ये कामभोग (विगई न उवेंति - विकृतिं न उपयान्ति) क्रोध आदिरूप विकृतिके प्रति भी हेतुभूत नहीं होते हैं। कारण कि इनमें विकृतिके प्रति हेतुता मानने पर कोई भी प्राणी वीतराग नहीं हो सकेगा । अतः यह मानमा चाहिये कि इन्द्रियां तथा मन ये दुःखके हेतु होते हैं । शब्दादिक विषय न रागद्वेष के अभाव के प्रति हेतु होते हैं और न रागद्वेष के सद्भाव प्रति નાશ કઈ રીતે થઈ શકે ? આવી આશકાનું નિવારણ કરવા માટે કહે છે.66 न कामभोगा " त्याहि !
मन्वयार्थ—– कामभोगा- कामभोगाः शब्द तथा ३५ अभ, गंध, रस भने स्पर्श-लोग, ये मधा समयं न उवेंति-समतां न उपयान्ति राग भने द्वेषना અભાવરૂપ સમતા ભાવના પ્રતિહેતુ ખની શકતા નથી. કદાચ જો આ સઘળા સમતા ભાવના હેતુ હાત તા સંસારમાં કોઈ પણ પ્રાણી એના કારણે રાગ દ્વેષ કરત નહીં. સઘળા લેાક વીતરાગ બની જાત. પરતુ એવું તે ખનતું જ नथी. या प्रमाणे भोगा - भोगाः मे आमलोग विगई न उवेंति - विकृतिं न उपयान्ति ક્રોધ આરૂિપ વિકૃતિના તરમ્ પણ હેતુભૂત બનતા નથી. કારણ કે, એનામાં વિકૃતિના તરફ હેતુતા માનવાથી કાઈ પણુ પ્રાણી વીતરાગ ખની શકે નહી. આથી એ માનવું જોઈએ કે, ઈન્દ્રિયા તથા મન એ દુઃખના હેતુ હાય છે. ન તે શબ્દાર્દિક વિષય રાગદ્વેષના અભાવ તરફ હેતુ વાળા હાય છે. તેમ ન તા
उ० ७०
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૪
