________________
२५६
उत्तराध्ययन सूत्रे
नास्वाध्यायः । यदि तन्मृतकं नीयमानं संयतानामुपाश्रयस्य पुरतो हस्तशताभ्यन्तरेण नीयते ततो यावद्वस्तशतं व्यतिक्रम्यते तावत् स्वाध्यायो न क्रियते । हस्तशतं व्युत्क्रान्ते तु स्वाध्यायः क्रियते । इति पञ्चविधं परसमुत्थमस्वाध्यायिकम् ।
,
अथाऽऽत्मसमुत्थमस्वाध्यायिकमुच्यते-आत्मन, - शरीरात् समुत्थम् । आत्मसत्थम् । तदेकविधं भवति, द्विविधं वा । तत्र यद् एकविधम् - अर्शो भगन्दरादिविषयं, तत् श्रमणानां भवति । श्रमणीनां तु द्विविधं भवति - अर्शो भगन्दरादिसमुत्थम्, ऋतुसंभवं च । तत्रार्शो भगन्दररोगिणो मुनेः पार्श्वे वाचना विधि प्रदर्शयति
वा भगन्दरे वा परिगलति सति श्रमणो बहिर्गत्वा विकृतरुधिरं 'रस्सी' 'पीप' इति प्रसिद्धं प्रक्षाल्य अष्टपुटेन वस्त्रेण व्रणं वध्नाति तदा तत्समीपेऽन्यो वाचयति । मरने पर अस्वाध्याय नहीं है । यदि मृतक, साधुओंके उपाश्रयके आगेसे सौ हाथके भीतर २ से ले जाया जाता है तो जबतक वह सौ हाथ पार नहीं कर लेता है तबतक स्वाध्याय नहीं करना चाहिये । सौ हाथ से बाहर निकल जाने पर स्वाध्याय करनेमें बाधा नहीं है । यहां पांच प्रकारका परसमुत्थ अस्वाध्याय हुवा ।
आत्मसमुत्थ अस्वाध्याथिक इस प्रकार है- जो शरीर से समुत्य होता है वह आत्मसमुत्थ है, यह एक विध तथा द्विविध होता है | एकविध संतोंके होता है. द्विविध साध्वियों के होता है । एकविध अर्श- बबासीरभगन्दर आदि विषयवाला है तथा द्विविध अशभगन्दर आदि विषयवाला तथा मासिक धर्मविषयवाला है। अर्थात् ऐसी स्थिति में जब कि बवासीर हो अथवा मासिक धर्म हो रहा हो स्वाध्याय नहीं किया जाता है । अब अर्श वौर भगंदरवाले मुनि के पास अस्वाध्याय की विधि कहते हैंનથી થતા. જો મડદાને સાધુઓના ઉપશ્રયની આગળથી સે હાથની અંદર અંઢરથી લઈ જવામાં આવે છે તે જ્યાં સુધી તે સેા હાથ છેટે નથી નીકળી જતા ત્યાં સુધી સ્વાધ્યાય ન કરવા જોઈએ. સા હાથ છેટે નીકળી જવા પછી સ્વાધ્યાય કરવામાં કોઈ બાધા નથી અહી પાંચ પ્રકારના પરસમુર્ત્ય અસ્વાધ્યાય થયા. આત્મસમુર્ત્ય અાધ્યાયિક આ પ્રમાણે છે-જે શરીરથી સમુત્થ થાય છે તે આત્મસમ્રુત્ય છે. તે એક વિધ તથા એ વિધ હોય છે. એક વિધ સયતાને हाय है. मेविध साध्वीयाने होय छे. मे विध- अर्श-मवासीर - भगन्दर આદિ વિષયવાળા છે તથા એ વિધ અશ-ભગન્દર આદિ વિષયવાળા તથા માસિક ધર્મ વિષયવાળા છે. અર્થાત એવી સ્થિતિમાં જ્યારે બાવાસીર હાય અથવા માસિક ધર્મ હોય તા સ્વાધ્યાય કરવામાં આવતા નથી.
હવે અર્શી અને ભગન્તરવાળા મુનિ પાસે અસ્વાધ્યાયની વિધિ કહે છે
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
