________________
४२४
उत्तराध्ययनसूत्रे
मूलम्जो सहस्सं सहस्साणं, मासे मासे गंवं दए । तस्सी वि संजमो सेओ, अदितस्स वि" किंचेणं ॥४०॥ छाया-यः सहस्र सहस्राणां, मासे मासे गवां दद्यात् ।
तस्यापि संयमः श्रेयान् , अददतोऽपि किंचन ॥ ४० ॥ टीका--'जो सहस्सं' इत्यादि ।
यः यः कश्चित् , गवां सहस्राणां सहस्र-दशलक्षाणि, मासे मासे दद्यात् , तस्यापि एवं विधस्य दातुरपि गोदानात् किंचन=स्वल्पमपि वस्तु, अददतोऽपि ____ भावार्थ-देवेन्द्र ने नमि राजऋषि से इस प्रकार कहा कि 'यज्ञानि धर्मजनकानि प्राणिप्रीतिकरत्वात् " यज्ञ धर्मजनक हैं क्यों कि ये प्राणियों को प्रीति के करने वाले हैं । जो २ प्राणि प्रीति कर होते हैं वे २ धर्मजनक होते हैं जैसे प्राणातिपात विरमण आदिक, यहां तक प्रतिज्ञा हेतु एवं उदाहरण कहे गये हैं। उपनय और निगमन इस प्रकार हैं-उसी तरह यज्ञ प्राणिनीतिकर हैं इसलिये ये धर्मजनक हैं। तथा यज्ञों में प्राणि प्रीति करता धर्मजनकत्व के विना बनती नहीं है यह कारण है । इस प्रकार इन्द्र ने नमि राजऋषि को समझाया कि जब तक आप यज्ञ नहीं करते, नहीं कराते, गो आदि का दान नहीं देते नहीं दिलाते तथा न स्वयं खाते न श्रमण ब्राह्मणों को खिलाते तब तक आपका दीक्षित होना उचित नहीं है । नमिराजऋषिने इन्द्र के द्वारा इस प्रकार हेतु एवं कारण को सुनकर इन्द्र से इस तरह कहा-॥३९॥
भावार्थ:-हेवेन्द्र नभिषिने ॥ प्रमाणे ४युं है-“ यज्ञानि धर्मजनकानि प्राणिप्रीतिकरत्वातू" यज्ञ यमन छ भ, ते प्राणियोमा प्रीति ४२नार છે. જે જે પ્રાણિ પ્રીતિકર બને છે તે તે ધર્મજનક હોય છે. જેમ પ્રાણાતિપાત વિરમણ આદિક અહિં સુધી પ્રતીજ્ઞા હેતુ અને ઉદાહરણ કહેવાયેલ છે. ઉપનય અને નિગમન આ પ્રકારે છે–એ રીતે યજ્ઞ પ્રાણિપ્રીતિ કર છે એથી એ ધર્મ જનક છે. યજ્ઞોમાં પ્રાણ પ્રીતિ કરતા ધર્મ જનકત્વ વગર બની શકતી નથી, આ કારણ છે. આ પ્રકારે ઈ નમિરાજર્ષિને સમજાવ્યું કે, જ્યાં સુધી આપ યજ્ઞ ન કરે, ન કરાવે, ગાય આદિનું દાન ન આપ, ન દેવરા, તેમજ પિતે ખાઈને તેમજ શ્રમણ, બ્રાહ્મણને ખવરાવે નહીં ત્યાં સુધી આપનું દીક્ષિત થવું ઉચિત નથી. નમિરાજષિએ ઈન્દ્રનું આ પ્રકારનું કહેવું સાંભળીને ઈન્દ્રને આ પ્રકારે કહ્યું. ૩૯
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
