________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० ९ नमिचरिते नमिइन्द्रयोः संवादः दुर्जया जेतुं दुःसाध्यः, आत्मा अततिगच्छति अनेकान्यध्यवसायान्तराणि ' इति आत्मा मनः, अत्र चकारात् मिथ्यात्वाविरतिकषायप्रमादा अपि बोध्याः। यद्वा'दुज्जयं चेव अप्पाणं' इत्यत्र चकारो हेत्वर्थे, एक्कारोऽवधारणे, स च भिन्नक्रमः, आत्मशब्दानन्तरं द्रष्टव्य इत्यर्थः । च-यस्मात् कारणात् आत्मैव - दुर्जयः, तस्मात्-सर्वमेतद् वस्तु आत्मनि दुराचार प्रवृत्ते स्वात्मनि, जिते सति, जितं भवति । इन्द्रियादीनामेव दुःखहेतुत्वात्तज्जयात् सुखप्राप्तिर्भवति । इन्द्रियादीनां जयश्चात्मजयाद् भवति । तस्मादियमेव विजिगीषुता श्रेयसीति विज्ञाय अनमत्पाकर्ण ये पांच इन्द्रियां, (कोहं माणं मायं तहेव लोहं च-क्रोधः मानः माया तथैय लोभश्च । तथा क्रोध, मान, माया एवं लोभ ये सब तथा (दुज्जयं अप्पाणं चेव-दुर्जयः आत्मा च) दुर्जय यह आत्मा मन तथा मिथ्यात्वअविरति, प्रमाद और कषाय आदि (सव्वम्-सर्वम ) ये सब (अप्पेजिए जियं -आत्मनि जिते जितं) एक आत्माको जित लेने से जीत लिये जाते हैं।
भावार्थ-इन्द्रियां मन क्रोधादिक कपाथ, ये सब एक आत्मा को वश कर लेने पर स्वयं वश में हो जाते हैं। इनको जीतने के लिये अलग से प्रयास नहीं करना पडता है । " दुज्जयं चेव अप्पाणं " यहां "च" शब्द हेत्वर्थ में है जिसका तात्पर्य यही है कि यही आत्मा ही दुर्जय है इस दुर्जय को जो मुनि जीत लेता है वह इन सब को जीत लेता है। ये इन्द्रियादिक, दुःख का हेतु हैं-इसलिये इनके जीतने से जीव को सुखकी प्राप्ति होती है। इनका जय भीआत्मा के जयाश्रित है। इसलिये यही आत्मविजिगीषुता-आत्मा का जीतने की इच्छा करना सर्व
मक्याथ - पचिदियाणि - पंचिंन्द्रियाणि २५शन, २सना, प्राण, यक्षु मन न मा पाय छन्द्रियो, कोह माणं मायं तहेव लोह च-क्रोधः मानः माया तथैव लोभश्च तथा रोध, भान, माया मने साल से सप तथा दुज्जयं अप्पाणं चेव-दुर्जयः आत्मा च हुय यात्मा मन तथा मिथ्यात्व अविरति माह से सव्वम-सर्वम् से सपा अप्पे जिए जियं-आत्मनि जिते जितम् ॥ ४ આત્માને જીતી લેવાથી આપોઆપ જીતાઈ જાય છે. | ભાવાર્થ-ઈન્દ્રિ, મન, ક્રોધાદિક કષાય એ સઘળા કેવળ એક આત્માને વશ કરી લેવાથી સ્વયં આપોઆપ વશમાં આવી જાય છે તેને જીતવા માટે
हो प्रयास ४२व। पडत। नथी. “दुज्जयं चेव अप्पाणं " मडि "च" wg હત અર્થમાં છે. જેનું તાત્પર્ય એ છે કે, આ આત્મા દુર્જય છે. એ દુર્જયને જે મુનિ જીતી લે છે તે આ બધાને જીતી લે છે. આ ઈન્દ્રિયાદિક દુઃખનાં હેત છે. આ માટે તેને જીતવાથી જીવને સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેને જય પણ આત્માને જયાશ્રિત છે. આથી એ આત્માને જીત એ જ સર્વ શ્રેયસ્કર
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
