________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० ८ गा ५ परिग्रहादिगृद्धस्य दोषवर्णनम् ३०५ आभ्यन्तरं-मिथ्यात्वादिकम् , तथा-कलह कलहजनकं क्रोधमित्यर्थः, च शब्दान्मानमाया लोभानपि विप्रजह्यात् परित्यजेत् । यद्यपि क्रोधादयआभ्यन्तरग्रन्थरूपा एव, तथापि कलह शब्देन क्रोधस्य 'च' शब्देन च मानादीनां पृथग्रग्रहणं बहुदोषख्यापनार्थम् । ततश्च किं स्यात् ? इत्याह–स मुनिः सर्वेषु, कामजातेषु-मनोज्ञशब्दादि विषय समूहेषु पश्यन्-अत्यन्तकटुकं तद्विषयकं दोषं प्रेक्षमाणः, अतएवत्रायीत्रायते रक्षति दुर्गतेरात्मानम् , एकेन्द्रियादि पाणिनश्चेत्येवं शील इत्यर्थः। न लिप्यते = ज्ञानावरणीयादि कर्मभि ने बध्यते, विषय दोषदोशनां प्रायस्तत्र प्रवृत्तेरभावादिति भावः ॥४॥ परिग्रहको तथा (कलह-कलहम् ) कलह जनक क्रोधको (य-च) तथा मान, माया एवं लोभ को (विप्पज्जहे-विप्रजह्यात् ) छोड़ देवे और (सम्वेसु कामजाएसु पासमाणे-सर्वेषु कामजातेषु पश्यन् ) समस्त मनोज्ञ शब्दादिक विषयों में अत्यंत कटुक तद्विषयक दोषों को देखता हुआ वह (ताइ-त्रायी ) दुर्गति से अपने आत्मा की रक्षा करने वाला तथा एकेन्द्रियादिक प्राणियों की रक्षा करने वाला मुनि (न लिप्पई-न लिप्यते) ज्ञानावरणीयादिक कर्मों के लेप-बंधको प्राप्त नहीं होता है। जो विषयोंमें दोषों को देखनेके स्वभाववाले होते हैं उनकी उनमें प्रवृत्ति नहीं होती है । यद्यपि क्रोध, मान, माया, लोभ इन चार कषायोंका अन्तर्भाव आभ्यन्तर परिग्रहमें हो जाता है, फिर भी यहाँ जो कलह शब्दसे क्रोधका और 'च' शब्दसे मानादि का ग्रहण स्वतन्त्र रूप से किया है उसका कारण उनमें बहु दोषता बताने का है।
भावार्थ-मुनि का सर्व प्रथम कर्तव्य है कि वह बाह्य और आभ्यASHIोधन भने भान, भाया, तभ सोलन विप्पज्जहे-विप्रजह्यात् छोडी हे. भने सव्वेसु कामजाएसु पासमाणे-सर्वेषु कामजातेषु पश्यनू समस्त मनोज्ञ शमीॐ विषयोमा सत्यत ४१॥ स विषयना होषान नेता २ही, ते ताई-त्रायी દુર્ગતિથી પોતાના આત્માની રક્ષા કરવાવાળા તથા એકેન્દ્રિય પ્રાણીનું રક્ષણ ४२वावा मुनि न लिप्पई-न लिप्यते शोनावणीयाहि मा भानामधन प्रात यता નથી. જે વિષયોમાં દેષ જેવાના સ્વભાવવાળા હોય છે તેનામાં એમની પ્રવૃત્તિ થતી નથી. જોકે કેધ, માન, માયા, અને લાભ એ ચાર કષાયને અંતરભાવ આત્યંતર પરિગ્રહમાં થઈ જાય છે. છતાં પણ અહિં જે કલહ શબ્દથી ક્રોધનું અને “ર” શબ્દથી માનાદિકનું ગ્રહણ સ્વતંત્ર રૂપથી કરાયેલ છે. એનું કારણ તેમાંબહુ દેષ છે એ બનાવવા માટે જ છે.
ભાવાર્થ–મુનિનું સર્વ પ્રથમ કર્તવ્ય છે કે, બાહ્ય અને અત્યંતર પરિ
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
