________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० ८ कपिलचरितवर्णनम्
२९५
अहो ! सुवर्णमाषद्वयार्थं निर्गतस्य मम कोटयाऽपि तुष्टिर्न जाता, धिगिमां तृष्णाम्, मातुर्निदेशाद् विद्यार्थमहं विदेशमागतः साऽपि नो पार्जिता, किंतु महद् व्यसनमेव मया समुपार्जितम् । किंच
>
मातुर्गुरोश्च वाक्यानि कुलाचारं च लुम्पता । मया विषयगृद्धेन कर्मानमिदं कृतम् ॥ १ ॥
इत्यादि चिन्तयन् संवेगवशाज्जातिस्मरणं प्राप्तवान् । स स्वयंबुद्धः कपिलः
इस प्रकार बैठे २ विचार कर रहा था और इच्छाओं पर इच्छाएँ बलवती होती जा रही थी। राज्य तक मांगने की इच्छा हुई, कि पुण्य के उदय से उसको स्वयं ही संवेग - वैराग्य उत्पन्न हो गया । उस समय वह इस प्रकार विचार ने लगा ।
अहो दो मासे सोने की प्राप्ति की अभिलाषा से अपने स्थान से निकले हुए मुझ को एक कोटि सुवर्णमुद्राओं से भी संतोष नहीं हो रहा है - इच्छाओं पर इच्छाएँ बढती जा रही हैं, धिक्कार है इस तृष्णा को। अरे मैं तो माता की आज्ञा से विद्या प्राप्ति के निमित्त घर छोड़कर परदेश आया हूं- दुःख है वह भी उपार्जित नहीं हो सकी । यह कितने शर्म की बात हैं मैं व्यसनमें ही लग गया । 'मुझ पापीको धिक्कार है जो मैंने माता एवं गुरु के वाक्यों का अनादर करके अपने कुल के आचार को लुप्त किया विषयगृद्ध बना और यह अयोग्य कर्म किया "
કરતાં ઇચ્છાઓની પ્રમળતા વધવા માંડી, અને છેવટે ખુદ રાજાનું રાજ્ય માગવાની પણ ઈચ્છા થઈ. પરંતુ આ સમયે પૂણ્યના ઉયથી તેને સ્વયં વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થયા અને એ સમયે તે વિચારવા લાગ્યા કે–ફક્ત એ માસા સેાનું લેવા માટે હું ઘરેથી નિકળ્યા. અત્યારે એ માસા સેાનાને બદલે એક કરોડ સુવર્ણ - મુદ્રાથી પણ મને સ ંતાષ થતા નથી. ઈચ્છા ઉપર ઈચ્છાઓ વચ્ચેજ જાય છે. ધિક્કાર છે એ તૃષ્ણાને ! અરે હું તે। માતાની આજ્ઞાથી વિદ્યાપ્રાપ્તિ માટે ઘર છેડીને પરદેશ આવ્યે છું પરંતુ હું કેટલે! હિનભાગી છું કે વિદ્યાને પ્રાપ્ત કરી શકયા નહીં. આ શરમની વાત છે. હુ'મારૂં કતવ્ય ભૂલી જઈને વ્યસનમાં લાગી ગયા છું. “ મને પાપીને ધિક્કાર છે કે, મેં માતા અને ગુરુનાં વચનાના અનાદર કર્યો. તેમજ પેાતાના કુળ અને આચારને વિષયગૃદ્ધ બનીને जट्टो लगाइयो में मा अयोग्य अभ यु छे, "
આ પ્રકારના વિચાર કરતાં કરતાં તેમનામાં વૈરાગ્ય જાગ્યે અને કપિલને
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
