________________
૨
उत्तराध्ययनसूत्रे तस्मादस्ति नोजीवलक्षणस्तृतीयराशिः, युक्त्याऽऽगमसिद्धत्वात् , जावाजीवादितत्ववत् । इति रोहगुप्तस्य पूर्वपक्षः।
रोहगुप्तेनैवमुक्ते सति श्रीगुप्ताचार्यः माह
यदि सत्यमेव तव सूत्रं प्रमाणं तर्हि तेषु तेषु सूत्रेषु जीवाजीवरूपौ द्वावेव राशी प्रोक्तौ । तथा च स्थानाङ्गसूत्रे
दुवे राशी पण्णत्ता । तं जहा-जीवा चेव अजीवा चेव । छाया-द्वौ राशी प्रज्ञप्तौ । तद्यथा-जीवाश्चैव अजीवाश्चैव । तथाऽनुयोगद्वारसूत्रेऽप्युक्तम्
कइविहा गं भंते दव्वा पण्णत्ता? गोयमा ! दुविहा पण्णत्ता। जहा-जीवदव्वा य अजीवदव्या य । युक्ति और आगम से सिद्ध होने के कारण नोजीवस्वरूप एक तृतीय राशि भी है। जैसे जीव और अजीव ये दो राशियों स्वतन्त्र हैं उसी प्रकार यह राशि भी स्वतन्त्र है । इस प्रकार रोहगुप्त ने अपने पूर्वपक्ष का स्थापन कर उसका युक्ति और आगम से समर्थन किया।
श्रीगुप्ताचार्य ने रोहगुप्त के इस पूर्वपक्ष को सुनकर कहा कियदि तुम को सूत्र प्रमाण हैं तो देखो उन्हीं सूत्रो में जगह २ यही प्ररूपणा मिलती है कि जीव और अजीव ये दो ही राशियां हैं। स्थानाङ्गसूत्र में ऐसा ही कहा है-“दुवे राशी पण्णत्ते-तं जहा जीवा चेव अजीवा चेव"। छाया-द्वौ राशी प्रज्ञप्तौ । तद्यथा-जीवाश्चैव अजीवाश्चैव । तथा अनुयोगद्वारसूत्र में भी ऐसा ही कहा है-" कइविहाणं भंते दव्या पण्णत्ता? गोयमा! दुविहा पण्णत्ता।तं जहा जीवव्वा य अजीवव्वाय" અને આગમથી સિદ્ધ હવાનું પૂરવાર કર્યું કે નેજીવ સ્વરૂપ એ એક ત્રીજી રાશી પણ છે. જેમ જીવ અને અજીવ એ બે રાશી સ્વતંત્ર છે તેજ પ્રકારે આ રાશી પણ સ્વતંત્ર છે. આ પ્રકારે રોહગુપ્ત પિતાના નવા સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કરી તેનું યુક્તિપૂર્વક અને આગમમાં પ્રમાણભૂત છે એવું સમર્થન કર્યું.
શ્રી ગુપ્તાચાર્યે રહગુપ્તના આ પૂર્વપક્ષને સાંભળીને કહ્યું કે, જે તમને સૂત્ર પ્રમાણભૂત લાગતું હોય તે, જુઓ ! એજ સૂત્રોમાં ઠેક ઠેકાણે એજ પ્રરૂપણ મળી આવે છે કે, જીવ અને અજીવ એ બેજ રાશી છે. સ્થાનાંગसभा मे ४थु छ.-" दुवे राशी पण्णत्ते-तं जहा जीवा चेव अजीवा चेव" छाया-" द्वौ राशि प्रज्ञप्तौ ! तद्यथा-जीवाश्चैव अजीवाश्चैव" तथा मनुयोग१२ सत्रमा ५९ अभ युछे-“कइविहाणं भते व्वा पण्णत्ता ? गोयमा! दुविहा पण्णत्ता तं जहा जीवव्वा य अजीव दव्वा य ।" छाया-कतिविधानि खलु
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર: ૧
