________________
२९४
अत्र दृष्टान्तः
आसीदुज्जयिन्यां धनमित्रनामकः श्रेष्ठी, स धनप्रियनाम्नाऽष्टवर्षवयस्केन स्वपुत्रेण सह मित्रगुप्ताचार्यसमीपे प्रब्रजितः । स धनप्रियशिष्यः सपरिवारेणाचार्येण सह कदाचिन्मार्गे विहरन् पिपासार्तोऽभवत् । अन्यैः साधुभिः सहाचार्यमग्रे गतं दृष्टा धनमित्रमुनिना नदीमालोक्य पुत्रानुरागेण कथितम्, वत्स! जलं पिब, पश्चादालोचनया शुद्धिर्भविष्यति । इत्युक्तोऽपि शिष्यो जलपानं कर्तुं न वाञ्छति । ततो किया गया है। 46 परिसुक्क मुहादीणे " इस पद से सूत्रकार यह प्रदर्शित कर रहे हैं कि कष्ट की अवस्था में भी परोषहों को जीतना ही चाहिये । " तितिक्खे " पद से यह ज्ञात होता है कि परीषह की उपस्थिति में घवड़ाना नहीं चाहिये किन्तु सहिष्णुता धारण करनी चाहिये ।
इस विषय को अब दृष्टान्तद्वारा स्पष्ट किया जाता है
――
उत्तराध्ययन सूत्रे
उज्जैनी नगरी में धनमित्र नाम का एक सेठ रहता था । वैराग्य पाकर उसने अपने आठवर्ष के धनप्रिय नामक पुत्र के साथ मित्रगुप्तआचार्य के पास मुनिदीक्षा धारण करली । एक समयकी बात है कि वे धनप्रिय मुनि सपरिवार आचार्य के साथ जब विहार कर रहे थे तब मार्ग में उनको प्यास की वेदना जागृत हुई । अन्य साधुओं के साथ आचार्य को आगे गये हुए जान कर धनमित्र मुनि ने नदी को देखते ही पुत्रानुराग के वशवर्ती बन धनप्रिय से कहा कि वत्स ! जल पीलो, पीछे आलोचना से इसकी शुद्धि कर लेना । इस प्रकार धनमित्र मुनि के वचन
मे अगर रेल छे. परिसुक्क मुहादीणे आपथी उष्टनी अवस्थामां पशु परि षहोने तवा लेहये. मेवं सूत्रार प्रदर्शित रे छे. " तितिक्खे” यापदृथी પરિષહનાં આવવાથી ગભરાવુ ન જોઇએ પરંતુ સહિષ્ણુતા ધારણ કરવી જોઈએ. આ વિષય ઉપર એક દૃષ્ટાંત કહેવામાં આવે છે.—
ઉજ્જૈની નગરીમાં ધનમિત્ર નામે એક શેઠ રહેતા હતા. વૈરાગ્ય પામીને તેણે પાતાના આઠ વર્ષના ધનપ્રિય નામના પુત્ર સાથે મિત્રગુપ્ત નામના આચાય પાસે મુનિ દીક્ષા ધારણ કરી. એક સમયની વાત છે કે, ધનપ્રિય મુનિ સપરિવાર આચાર્ય ની સાથે જ્યારે વિહાર કરી રહેલ હતા, ત્યારે માર્ગોમાં તેને તરસ લાગી. બીજા સાધુઓ સાથે આચાર્યને આગળ ગયેલા જાણીને ધનમિત્ર મુનિએ નદીને જોઇને પુત્રપ્રેમને વશ મની ધનપ્રિયને કહ્યું, વસ પાણી પીઈ લે. પછી આલેચનાથી એની શુદ્ધિ કરી લેજો. આ પ્રકારનાં ધનમિત્ર
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
