________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० १ गा. २४ निरवद्यभाषाभेदाः
१९३
तु नैवाऽसत्या नापि या सा असत्यामृषा नाम चतुर्थी भाषाव्यवहाररूपा । तत्र प्रथमा चतुर्थीच भाषा भाषणीया । चतुर्थी असत्यामृषा भाषा - आमन्त्रयादिभेदयुक्ता । तत्र कोsसावामन्त्रण्यादिभेदः ? उच्यते-अयमर्थो भगवत्यामुक्तः । यथा - " अहं भंते! आसहस्सामा सहस्सामो चिट्ठिस्सामो निसीइस्सामो तुयद्विस्सामो । आमंतणि आणवणी, जायणि तह पुच्छणी य पण्णत्रणी । पच्चक्खाणी भासा, भासा इच्छाणुलीमा य ॥ १ ॥ अभिग्गहिया भासा, भासा य अभिग्गहम्मि बोद्धव्या । संसकरणी भासा, वोयडमन्त्रोयडा चेव ॥ २॥ पनत्रणी णं एसा, न एसा भासा मोसा ? |
मृषा में ही अन्तर्भूत हो जाती (३) । जो न सत्य है, और न असत्य है ऐसी भाषा का नाम असत्यामृषा - अर्थात् व्यवहार भाषा है ४ । इनमें प्रथम एवं चतुर्थ भाषा बोलने योग्य है । चौथी जो असत्यामृषा भाषा है वह आमन्त्रणी आदि भेदों से अनेक प्रकार की कही गई है । इसी विषय को भगवान ने भगवती सूत्र में कहा है
अह भंते! आसहस्सामो सहस्सामो चिट्ठिस्सामो निसीइस्लामी तुयद्विस्साभो ।
आमंतणि आणवणी, जायणि तह पुच्छणी य पण्णवणी । पच्चक्खाणी भासा, भासा इच्छानुलोमाय ॥ १ ॥ अणभिग्गहिया भासा, भासा य अभिग्गहंमि बोद्धव्वा । संसकरणी भासा, वोयडमव्वोयडा चेव ॥ २ ॥ पनवणी णं एसा, न एसा भासा मोसा ? |
ન દેત તા એ ભાષા મૃષામાં જ અંતર્ભૂત ખની જાત. (૩) જે ન સત્ય છે અને ન અસત્ય છે એવી ભાષાનું નામ અસત્યામૃષા-અર્થાત વ્યવહાર ભાષા છે. (૪) આમાં પ્રથમ અને ચેાથી ભાષા ખેલવા યાગ્ય છે. ચેાથી જે અસત્યામૃષા ભાષા છે, તેને આમંત્રણી આદિ ભેદોથી અનેક પ્રકારની કહેવામાં આવે છે. આ વિષયને ભગવાને ભગવતી સૂત્રમાં કહેલ છે
अहं भते आस्साम सइस्लामो चिट्ठिस्यामो निसीइस्लामो तुयट्ठिस्सामो । आमंतणि आणवणी, जायणि तह पुच्छणी य पष्णवणी । पच्चक्खाणी भासा भासा इच्छाणु लोमाय ॥ १ ॥ अभिग्गहिया भासा, भासा य अभिग्गहंमि बोद्धव्या । संसकरणी भासा, वोयडमव्वोयडा चेव ॥ २ ॥ पन्नवणी णं एसा, न एसा भासा मोसा ? ।
उ० २५
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
