Page Text
________________
अध्ययन ५ उ० १ गा० ७३-७४ फलप्रकरणेत्याज्य फलनामानि _ ३६९ बनि अस्थिकानि 'अस्थिकं = बीजे मेदोजघातौ चेति राजनिघण्टु : ' इति वैद्यकशब्दसिन्धुः । यस्मिंस्तत् , बहुबीजकं-योगरूढमेतत् , सीताफलादिकमित्यर्थः
" सीताफलं गण्डमात्रं, वैदेहीवल्लभ तथा । कृष्णबीजं चाग्रिमाख्यमातृप्यं बहुबीजकम् ॥१॥" इति निघण्टुकोषः ।
यहा बहुअट्ठियं इत्यस्य 'बहष्ठिक' मितिच्छाया, 'फलबीजे पुमानष्ठिः' इति कोषात् , अर्थस्तूत एव । पुग्दलम् रसदृदयात्मकपूरण परिपाकानन्तराधःपतनात्मकगलनधर्मकत्वात्पुग्दलः फलसामान्यं तम् , अग्रेऽप्यस्य सम्बन्धः, सीताफलादिनामकं फलमिति भावः अनिमिषम् अनन्नासम् अन्तर्बहिः सकण्टकं बङ्गादिदेशप्रसिद्धम् । बहुकण्टकं-कण्ट किफलं-पनसं 'कटहर' इत्यनेन प्रसिद्धम् , अस्य त्वग्भावे, सर्वावयवावच्छेदेन कण्टकव्याभी लिखा है । अत एव बह्वस्थिक शब्दका अर्थ है-बहुत बीजोंवाला । यह शब्द योगरूढ है, अत एव सीताफल अर्थ होता है । निघण्टुमें भी सीताफल (सरीफा) के इतने नाम गिनाये हैं
"सीताफल, गण्डमात्र, वैदेहीवल्लभ, कृष्णबीज,अग्रिम, आतृप्य और बहुबीजक ॥१॥"
इनमें 'बहुबीजक' शब्द भी सीताफलके लिये आया है, और यह ऊपर बताया ही जा चुका है कि 'अस्थि शब्दका अर्थ बीज होता है । इसलिये बहुबीजक और बह्वस्थिक एक ही है, अतः बह्वस्थिकका अर्थ सीताफल ही है । अथवा 'अट्ठिय 'की छाया, 'अष्ठिक होती है, कोषमें लिखा है कि फलके बीजको 'अष्ठि' कहते हैं । इससे भी पूर्वोक्त अर्थ ही सिद्ध होता है, इसलिये, सीताफलको तथा बंग आदि अन्य अन्य देशोंमें प्रसिद्ध अनन्नाश (अनास) फल विशेष, कटहर, मुनिगा (सोहिंजन) की फली, तेन्दू, बेल, गन्नेका खण्ड एवं सेमल आदि फल, जिनमें खाद्य अंश कम हो तथा त्याज्य अंश अधिक हो उन सब फल आदिको देनेवालीसे कहे कि ऐसा आहार, मुझे नहीं कल्पता है। એમ “શબ્દક૯૫દ્રમ” માં પણ લખ્યું છે. એટલે વરિશ શબ્દને અર્થ થાય છે બહ બીજે વાળ. એ શબ્દ ગરૂઢ છે, એટલે સીતાફળ અર્થ થાય છે. નિઘંટુમાં પણ સીતાફળનાં આટલાં નામ ગણાવ્યાં છે
"सीता, मात्र, वैटेडीAM, Yogelar अश्रिम, मातृय भने ममी."
એમાં બહુબીજક શબ્દ પણ સીતાફળને માટે આવ્યા છે, અને ઉપર બતાવવામાં આવ્યું જ છે કે “અસ્થિ” શબ્દનો અર્થ બીજ' થાય છે એટલે બહુબીજક અને બહસ્થિક એક જ છે, અર્થાત્ બહુસ્થિકનો અર્થ સીતાફળ જ છે. અથવા દિલ ની છાયા દિન થાય છે, કેષમાં લખ્યું છે કે ફળના બીજને “ષ્ટિ' કહે છે. તેથી પણ પૂવક્ત અર્થ જ સિદ્ધ થાય છે. એ રીતે સીતાફળ, તથા બંગ આદિ અન્ય-અન્ય દેશોમાં પ્રસિદ્ધ અનनास, ४२७२, मुनिमानी (मे४ ४२नी) जी, तन्ड, Reqण, (मीरा) २२डीनी अतणी, સેમલ આદિ ફળ, જેમાં ખાધ અંશ ઓછો હોય તથા ત્યાજ્ય અંશ વધારે હોય એ બધાં ફળ આદિ આપનારીને સાધુ કહે કે-એ આહાર મને કહપતે નથી.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
| SR No. | 006367 |
| Book Title | Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 480 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 27 MB |