________________
२८६
श्रीवैकालिकसूत्रे
छाया-" यथामृल्लेपाऽऽलिप्तं, गुरुकं तुम्बमधो व्रजत्येवम् । आश्रवकृतकर्मगुरवो, जीवा व्रजन्ति अधरगतिम् ॥ १ ॥ तदेव (तुम्बं) तद्विमुक्तं (मृल्लेपविमुक्तं ), जलोपरि तिष्ठति जातलघुभावम् । यथा तथा कर्म्मविमुक्ता (सिद्धाः) लोकाग्रप्रतिष्ठिता भवन्ति ||२||
अथवा यथा वातादिरूपवाचक विरहादूर्ध्वगतिस्वभावायाः प्रदीपकलिकायाः, बीजबन्धविच्छेदाद्बोज कोशगतैरण्डबीजस्थ चोर्ध्वगतिः संजायते तथाऽऽत्मनोऽपि तादृशगतिस्वभावस्य विरोधिकर्मबन्ध विच्छेदादर्ध्वगतिरेवेति ।
डीजमूर्ध्व गत्वा पुनःपतति तथा तु न मुक्तात्मनः पातसम्भवः, अधःपतनहेतुभूतगुरुत्वगुणाभावादिति प्रागुक्तमेव ।
ननु शरीराभावात्तेषामात्मप्रदेशाः पारदद्रव्यवत् कथं न विकीर्णा भवन्तीति चेन्न, तद्विसर्पक नामकर्माभावात्प्रदेशवच्च गुणसद्भावाच्च ।
होकर जलके ऊपर आजाती है उसी प्रकार कमसे मुक्त होकर आत्मा लोकके अग्रभाग पर विराजमान हो जाती है ||२||"
अथवा-जैसे हवा आदि किसी बाधकके न होनेसे दीपककी लौ ऊपर को जाती है, बीजकोष बन्धके टूटनेपर एरण्डका बीज ऊपरको जाता है, उसी प्रकार आत्माके ऊर्ध्वगमन विरोधी कर्मबन्ध का सर्वथा अभाव हो जाने से आत्मा ऊर्ध्वगति करती है
जैसे एरण्डका बीज पहले ऊपरको जाकर फिर नीचे गिर पड़ता है वैसे आत्मा नहीं गिर सकती, क्योंकि नीचे गिरानेका कारण गुरुवगुण आत्मामें नहीं है, यह पहले ही कह चुके हैं । प्रश्न - हे गुरुमहाराज ! शरीरका अभाव होनेसे सिद्धोंके आत्माके प्रदेश पारेके समान फैल क्यों नहीं जाते ?
उत्तर-हे शिष्य । आत्मप्रदेशों को फैलानेवाले नामकर्मका अभाव होनेसे तथा प्रदेशवत्त्व गुण सद्भावसे सिद्धोंके आत्मप्रदेश नहीं फैलते हैं ।
લેપથી મુકત થતાં લઘુ થઇને જલની ઉપર આવી જાય છે, તેમ કાઁથી મુક્ત થઈને આત્મા લાકના અગ્રભાગ પર વિરાજમાન થઇ જાય છે. (૨)’
અથવા, જેમ હવા આદિ કોઇ ખાધક નહાવાથી દ્વીપની જ્યેાત ઉપર જ જાય છે, ખીજકોષના બંધ તૂટવાથી એરડાનું માજ ઉપર જ જાય છે, તેમ આત્માના ઊધ્વગમનના વિરોધી ક`બ ંધના સથા અભાવ થઇ જવાથી આત્મા ઊધ્વગતિ જ કરે છે.
જેમ એરંડાનું ખીજ પહેલાં ઉપર જઇને પછી નીચે પડી જાય છે, તેમ આત્મા પડી શકતા નથી કારણ કે નીચે પાડવાનું કારણ ગુરૂત્વ ગુરુ આત્મામાં નથી એ પહેલાં કહેવામાં આવેલું જ છે.
પ્રશ્ન-ડે ગુરૂ મહારાજ ! શરીરના અભાવ હાવાથી સિદ્ધોના આત્માના પ્રદેશેા પારાની પેઠે ફેલાઇ કેમ જતા નથી ?
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
