Page Text
________________
अध्ययन ४ गा० २० शुक्लध्यानस्वरूपम्
२६९ कर्मरजोधुननं च यद्यपि धर्मध्यानेनापि जायते तथापि आत्यन्तिकतद्विधूननं शुक्लध्यानेनैव भवति, यथा मलापगमेन शुचिताधर्माभिसम्बन्धात् पटः शुक्ल इत्युच्यते तथा रागद्वेषमलापनयनाच्छुचिधर्मसम्बन्धाद् ध्यानपि शुक्लमित्युच्यते, तच्चतुर्विधम् (१)पृथक्त्ववितर्कसविचारम् , (२) एकत्ववितर्काविचारम् ,(३)सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्ति, (४) समुच्छिन्ननियाऽप्रतिपाति, इति । ___तत्र पूर्वगतश्रुतज्ञानानुसारेण ध्येयविशेषगतोत्पादादिनानापर्यायाणां द्रव्यार्थिकपर्यायाथिकादिनानानयैरर्थव्यञ्जनयोगसंक्रान्तिसहितानुचिन्तनं पृथक्त्ववितर्कसविचारम् ।
तत्रार्थसंक्रान्तिस्तावत्-ध्येयस्यैकपर्यायपरित्यागेन पर्यायान्तरे, व्यञ्जने, योगे वा दूसरेके उत्पादक हैं । इन्हीं कर्मीको रज कहते है, क्योंकि ये आत्मामें मलिनता उत्पन्न कर देते है । संवरधर्म को ग्रहण करनेसे यह चार-घातिकर्मरूपी रज दूर हो जाती है।
कर्मरजका दूर होना यद्यपि धर्म ध्यानसे होता है तथापि आत्यन्तिक रूपसे तो शुक्ल-ध्यान से ही होता है। जैसे मैलको दूर करनेसे शुचिताधर्म आ जाता है, इसलिए वस्त्रको शुक्ल (सफेद) वस्त्र कहते है, इसी प्रकार राग-द्वेषरूपी मैलके हट जानेपर शुचिताधर्मके सम्बन्धसे ध्यान भी शुक्ल ध्यान कहलाता है।
शुक्लध्यान चार प्रकारका है-(१) पृथक्त्ववितर्क-सविचार, (२) एकत्ववितर्क-अविचार; (३) सूक्ष्मक्रिय-अनिवर्ति, (४) समुच्छिन्नक्रियअप्रतिपाति ।
___ पृथक्त्ववितर्क-पूर्वगत श्रुतज्ञानके अनुसार किसी ध्येय पदार्थकी उत्पाद आदि पर्यायोंका द्रव्यार्थिक या पर्यायार्थिक आदि विविध नयोंसे, अर्थ व्यञ्जन और योगकी संक्रान्ति सहित चिन्तन करना पृथक्त्ववितर्क शुक्ल ध्यान है । ध्येय वस्तुको एक पर्यायको छोड़कर दूसरी पर्यायका ध्यान करना या व्यञ्जन अथवा योगमें संक्रान्त होजाना अर्थसंक्रान्ति है । यहाँ चौदह पूर्वरूप છે. એજ કમેને રજ કહે છે, કારણ કે તે આત્મામાં મલિનતા ઉત્પન્ન કરે છે. સંવરધર્મ ને ગ્રહણ કરવાથી એ ચાર ઘાતિકર્મરૂપી રજ દૂર થઈ જાય છે,
કે કર્મજ ધર્મધ્યાનથી દૂર થાય છે તો પણ આત્યંતિક રૂપથી તે શુકલ ધ્યાનથીજ થાય છે. જેમ મેલ દૂર કરવાથી શુચિતા-ધર્મ આવી જાય છે તેથી વસ્ત્રને શુકલ (સફેદ) વસ્ત્ર કહે છે, તેમ રાગદ્વેષરૂપી મેલ હઠી જતા શુચિતાધર્મના સંબંધથી ધ્યાન પણ સુફલધ્યાન કહેવાય છે.
शुस ध्यानना या२ प्रा२ छे. (१) पृथपवित-सविया२, (२) मेक्ति -वि. थार, (3) सूक्ष्माय मनियति, (४) समुश्छिन्नलिय अप्रतिभाति.
(૧) પૃથફવિક–પૂર્વગત શ્રુતજ્ઞાન અનુસાર કેઈ ધ્યેય પદાર્થના ઉત્પાદ આદિ નાના પ્રકારના પર્યાયેનું દ્રવ્યાર્થિક યા પર્યાયાર્થિક આદિ નથી, અર્થ વ્યંજન અને યોગની સંક્રાન્તિસહિત ચિંતન કરવું એ પૃથફવિતર્ક શકય ધ્યાન છે, દયેયવસ્તુના એક પર્યાયને છોડીને બીજા પર્યાયનું ધ્યાન કરવું યા વ્યંજન અથવા યુગમાં સંક્રાન્ત થઈ જવું
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર: ૧
| SR No. | 006367 |
| Book Title | Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 480 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 27 MB |