________________
अध्ययन ४० गा० १५ पुण्यस्वरूपम्
२४३
“ पुणाई खलु आउसो ? किच्चाई, तरणिज्जाई, पायकराई, धणकराई, जसकराई "
इति ।
किञ्च पुण्ये यत्वहेतुभूतस्य मिथ्यात्वाऽविरतिप्रमादकषायाऽशुभयोगाऽन्यतमजनकत्वस्याभावात् तस्यानुपादेयत्वापादनं गगनकुसुमा यितमेव प्रत्युताऽशुभभावपरिपन्धितया तस्य कर्त्तव्यत्वमेव सुतरां दृढीभवति, अशुभभावपरिपन्थिनः कर्त्तव्यकोटौ विनिविष्टत्वाद् यथा संयमस्य ।
"दुविहं खवेऊण य पुण्ण - पावं" (द्विविधं क्षपयित्वा च पुण्य-पापम् ) इति यच्छूयते शास्त्रे तत् पारमासाद्य तरणिपरित्यजनमिव मुक्तिप्राप्तिसमयापेक्षम् । यथा समुद्रस्य पर(४) लयन पुण्य ( ५ ) शयन पुण्य (६) मनः - पुण्य (७) वचनपुण्य (८) कायपुण्य (९) नमस्कार पुण्य ।" इति । फिर भी कहा है
“हे आयुष्मन् ! पुण्य-कृत्य करने योग्य है, पुण्य ही पात्र बनाता है, पुण्य ही सम्पत्ति और यशको बढाता है " -- इति ।
जिससे मिथ्यात्व, अविरति, प्रमाद, कषाय और अशुभ योग उत्पन्न हों या इनमें से कोई एक उत्पन्न होता हो, वह न्याज्य होता है । पुण्य इनमेंसे किसीको भी उत्पन्न नहीं करता अतः उसे अनुपादेय बतलाना आकाशके पुष्पके समान असत् है । पुण्य अशुभ भावोंको दूर करता है इसलिए उसकी कर्त्तव्यता स्वयंसिद्ध है । जो अशुभ भावोंका विरोधी होता है वह अब - श्य कर्त्तव्य होता है, जैसे- संयम ।
शास्त्रो में यह कथन किया गया है कि - "पुण्य और पाप दोनोंका क्षय होनेसे मोक्षकी प्राप्ती होती है " सो इस प्रकार समझना चाहिए कि- जैसे समुद्र को पार करके फिर नौकाका त्याग किया जाता है । जैसे समुद्र के दूसरे किनारे पर बने हुए घरमें जानेकी इच्छा करनेवाला पथिक
1
वस्त्र - पुष्य, (४) सायन-पुष्य, (4) शयन-पुण्य, (६) भन:-पुष्य, (७) वयन-पुष्य, (८) अय-पुण्य, (८) नमस्ठार- चुएय." इति वजी उधु छे
“ હે આયુષ્મન્ પુણ્ય-કૃત્ય કરવા યેાગ્ય છે, પુણ્ય જ પાત્ર મનાવે છે, પુણ્ય જ સપત્તિ અને યશને વધારે છે ' ઇતિ.
જેથી મિથ્યાત્વ અવિરતિ પ્રમાદ કષાય અને અશુભ યેાગ ઉત્પન્ન થાય, યા એમાનુ કોઇ એક ઉત્પન્ન થાય, તે ત્યાજ્ય ઢાય છે. પુણ્ય એમાંના કાઇને ઉત્ત્પન્ન કરતુ નથી. તેથી તેને અનુપાદેય ખતાવવુ એ આકાશના પુષ્પની સમાન અસત છે. પુણ્ય અશુલ ભાવાને દૂર કરે છે, તેથી તેની કન્યતા સ્વયંસિદ્ધ છે. જે અશુભ ભાવાનું વિરાધી હોય છે તે અવશ્ય કર્તવ્ય હૈાય છે. જેમકે સાંચમ
શાસ્ત્રામાં એમ કહ્યું છે કે“પુણ્ય અને પાપ બેઊના ક્ષય થવાથી મેાક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે” તે એ પ્રકારે સમજવુ` કે–જેમ સમુદ્રને પાર કરીને પછી નૌકાનેા ત્યાગ કરવામાં આવે
छाया - पुण्यानि खलु आयुष्मन् ! कृत्यानि करणीयानि, तरणीयानि, पात्रकराणि, धनकराणि, यशःकराणि ।
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
