Page Text
________________
श्रीदशचैकालिकसूत्रे
लोकेऽपि च दृश्यते यथा यथा वह्नाविन्धनानि प्रक्षिप्यन्ते तथा तथाऽसौ प्राबल्यमधिगच्छति । अन्यच्च ददुरोगप्रशमनाभिलाषिणा यथा यथा तदीयकण्डूयनाऽऽदरः क्रियते, तथा तथा ददुरोगो वर्धमान एवाऽनुभूयते न तु जातु तदुपशमो लक्ष्यते कुत्राऽपि, तद्वद् विषयसेवन्तो न विषयतृष्णोपशमः ।
अपरं चात्र वैषम्यं, तथाहि - विषय सेवनेच्छोपशमं प्रति विषय सेवनस्य, बुभुक्षाधुपशमं प्रति भोजनादेखि कारणत्वमङ्गीकृत्य यत् तदुपादेयता त्वयोपपाद्यते तन्न मनोरमम्, अन्वयव्यतिरेकौ हि सर्वसंमतौ कार्यकारणभावनियामकों, तत्राऽन्वयः - 'तत्सरखे तत्सत्तारूपः' व्यतिरेकस्तु - ' तदभावे तदभावरूप:' । यथा सर्व - विरतिसत्त्वे साधुत्वसत्ता, होते, बल्कि अधिक-अधिक बढ़ते हैं । कहा भी है- "कामोंका सेवन करनेसे काम कदापि शान्त नहीं होते, जैसे घीके डालने से अग्नि शान्त नहीं होती वरन् बढ़ती ही जाती है ॥१॥"
तथा लोक में भी देखा जाता है कि-अग्निमें ज्यों-ज्यों इन्धन डाला जाता है, त्यों-त्यों वह अधिक प्रबल होती जाती है, बुझती नहीं है । अथवा दादको खुजलानेसे दाद रोग मिटता नही किन्तु बढ़ता ही जाता है ॥
उक्त दृष्टान्तमें और भी विषमता है सो कहते हैं- जैसे बुभुक्षा ( भूख ) आदिको शान्त करने में भोजन आदि कारण हैं, इसी प्रकार विषय - सेवनकी इच्छाको शान्त करनेमें विषयोंका सेवन कारण है, ऐसा मानकर तुम विषय सेवनको उपादेय कहते हो सो ठीक नहीं है। यह सब मानते हैं कि अन्वयव्यतिरेकसे कार्य-कारणभावका निश्चय होता है, कारणके होने पर ही कार्यका होना अन्वय कहलाता है, और कारणके अभाव में कार्यका न होना व्यतिरेक कहलाता है । जैसे सर्वविरतिरूप चारित्र के होने पर ही साधुता होती है और सर्वविरतिरूप चारित्रके अभाव में साधुता नहीं रहती । इस अन्वयव्यतिरेक से ज्ञात होता है कि विरति साधुत्वका कारण है ।
१०४
."
ભૂખ-તરસનું દૃષ્ટાંત પણ્ અહી ખંધ બેસતું નથી, કારણ કે વિષય-સેવનથી કામ શાન્ત થતા નથી, પરન્તુ વધારે ને વધારે વધે છે, કહ્યુ છે કે- “ કામાનુ સેવન કરવાથી કામ કદાપિ શાન્ત થતા નથી, જેમ ધી નાખવાથી અગ્નિ શાન્ત થતા નથી. પરતુ વધતા જાય છે. '” (૧) તેમજ-જગતમાં પણ જોવામાં આવે છે કે-અગ્નિમાં જેમ-જેમ 'ઇધન નાંખવામાં આવે છે, તેમ-તેમ તે વધારે પ્રબળ થતા જાય છે, એલવાતા નથી. અથવા દાદરને ખજવાળવાથી દાદર મટતી નથી પણ વધતી જાય છે.
ઉકત દૃષ્ટાંતમાં બીજી પણ વિષમતા છે તે કહે છે-જેમ ભૂખ આદિને શાન્ત કરવામાં સેાજન આદિ કારણ છે, તેમ વિષય-સેવનનો ઈચ્છાને શાન્ત કરવામાં વિષયેનું સેવન કારણ છે, એમ માનીને તમે વિષય-સેવનને ઉપાદેય કહેા છે. તે બરાબર નથી, સૌ એમ તે માને છે કે-અન્વય-વ્યતિરેકથી કાય કારણભાવને નિશ્ચય થાય છે. કારણુ હાવાથી જ કાય નું ન અનવું અન્વય કહેવાય છે અને કારણના અભાવમાં કાર્ય'નુ' ન બનવુ એ વ્યતિરેક કહેવાય છે, જેમ સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્ર હાવાથી જ સાધુતા હોય છે, અને સર્વ વિરતિરૂપ ચારિત્રના અભાવમાં સાધુતા રહેતી નથી. આ અન્વય વ્યતિરેકથી સમજાય છે કે વિરતિ સાધુત્વનું કારણ છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
| SR No. | 006367 |
| Book Title | Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 480 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 27 MB |