________________
सुनिहर्षिणी टीका अ. ४ गणिसम्पवर्णनम्
८९
स्पर्शः ? कस्याऽयं स्पर्शः १ किमयं कमलनालस्पर्शः आहोस्विद् भुजङ्गमस्पर्शः ?" इति, सैव मतिसम्पत् । ३ अवायमतिसम्पत्- अवायः = सामान्यज्ञानोत्तरं विशेषनिश्चयार्थी विचारणायां प्रवृत्तायां गुणदोषविचारणाजनितो निश्चयः, यथा - 'किमयं कमलनालस्पर्शः ? आहोस्विद भुजङ्गमस्पर्शः ?" इतिविचारणायां 'मृणालस्यैवाऽयं स्पर्शः, अत्यन्तशीतादिगुणवत्त्वादित्यस्यैवाऽय' मिति निश्चयोऽन्यं भुजङ्गमस्यस्पर्शमपनुदति तस्मादयं निश्चयोऽवाय इति निगद्यते स एव मति सम्पत् । ४ धारणामतिसम्पत् - निश्चितस्यैवास्याऽर्थस्याऽविच्युतिवासनास्मृतिरूपं धारणं स्पर्श कैसा है ? किसका है ? क्या यह कमलनाल का स्पर्श है अथवा सर्प का स्पर्श है ? ' ऐसी जिज्ञासा होती है उसी को ईहामति-सम्पदा कहते हैं ।
३ अवापमतिसम्पदा - अवाय का अर्थ क्या है ?, अवाय - सामान्य ज्ञान के अनन्तर विशेष का निश्चय करने के लिये विचार प्रवृत्त होने के समय गुण और दोष की विचारणा से जो निश्चय होता है उसको अवाय कहते हैं । जैसे- 'क्या यह कमलनाल का स्पर्श है ? अथवा सर्प का स्पर्श है ?' ऐसी विचारणा में ' यह स्पर्श कमलनाल का ही है, क्यों कि इस में अत्यन्त शीतलता आदि गुण हैं ।' ऐसा निश्चय सर्प आदि के स्पर्श का निराकरण करता है अतः ऐसा निश्चय अवाय कहा जाता है, यही अवायरूपी मतिसम्पदा है । ४ धारणामतिसम्पदा - निश्चित किये हुए अर्थ की अविच्युति,
6
પણ આ સ્પર્શ કેવા છે? કેાના છે? શુ આ કમલનાલના સ્પર્શ છે ? અથવા સપના છે ?” એવી જીજ્ઞાસા થાય છે તેને ઇહામતિસમ્પદા કહે છે.
(३) अवायमतिसम्पदा व्यवायनो अर्थ शुं छे?, सवाय सामान्य ज्ञान પછી વિશેષને નિશ્ચય કરવા માટે વિચાર પ્રવૃત્ત હોવાના સમયે ગુણ તથા ઢોષની વિચારણાથી જે નિશ્ચય થાય છે તેને અવાય કહે છે. જેમ કે- ‘ શુ આ કમલનાલને સ્પર્શ છે? અથવા સર્પને સ્પર્શે છે ? એવી વિચારણામાં આ સ્પતે કમલનાલનાજ છે. કેમકે આમાં અત્યન્ત શીતલતા આદિગુણ છે.' એજ પ્રમાણેના નિશ્ચય સપ` આદિના સ્પર્શનું નિરાકરણ કરે છે. અર્થાત્ એવા નિશ્ચય અવાય કહેવાય છે. એજ અવાયરૂપી મતિસમ્પદા છે.
(४) धारणामतिसम्पदा निश्चित उरेला अर्थनी भविस्युति-वासना तथा
શ્રી દશાશ્રુત સ્કન્ધ સૂત્ર
