________________
चन्द्रशतिसूत्रे शतसत्त्वैकत्रिंशद्भागप्रमाणं (३१) भवति एक च चतुर्विंशत्यधिकं शतभागं मण्डलस्य प्रमाणं भवति चतुर्भागात्किञ्चिदधिकचरणात् सर्व संख्यया द्वात्रिंशतं पञ्चदशस्य मण्डलस्य चतुविंशत्यधिकशतभागान् चरतीति सिद्धयति । कथमेतदिति त्रैराशिकबलात्, तथाहि-- एकस्मिन् युगे चन्द्रः अष्ट षष्ट्यधिकानि सप्तदश मण्डलशतानि (१७६८) चरति । युगे च--- परिपूर्णाश्चन्द्रमासा द्वाषष्टिः (६२) ते द्विगुणिताः चन्द्रार्धमासा पूर्वरूपाश्चतुर्विंशत्यधिकशतसंख्यका (१२४) भवन्ति ततो यदि चतुर्विंशत्यधिकेन पर्वशतेन - अष्टषष्ट्यधिकानि सप्तदश मण्डलशतानि लभ्यन्ते तदा एकेन पर्वणा किं लभ्यते ? राशित्रयस्थापना - १२४ । १७६ । १ । अत्रान्त्येन राशिना मध्यराशेर्गुणनात् जातस्तावानेव (१७६८) अत्राद्येन राशिना (१२४) भागो ि लब्धाश्चतुर्दश, शेषास्तिष्ठन्ति द्वात्रिंशत् चतुर्विंशत्यधिकशतभागाः ( १४ / २२) तत्र छे छेदक
१२४
५८०
राश्योः द्वात्रिंशतश्चतुर्विंशत्यधिकशतस्य चेति द्वयोद्विकेनापवर्त्तना क्रियते तत इदमायाति - चतुर्दश मण्डलानि, पञ्चदशस्य मण्डलस्य षोडश द्वाषष्टिभागाः । १४ । १६ । उक्तंचान्यत्रापि —
६२
" चोदस मंडलाई, बिसट्टिभागाय सोलस हविज्जा । मासद्वेण उडुवई एत्तियमित्तं चरइ खित्तं ॥१॥
चतुर्दश च मण्डलानि द्विषष्टि भागाश्च षोडश भवेयुः । मासार्जेन उडुपतिः, एतावन्मात्रं चरति क्षेत्रम् । इतिच्छाया ।
इत्येवं चान्द्रेण अर्द्धमासेन चन्द्रस्य चारः प्रदर्शितः, सम्प्रति आदित्येन अर्द्धमासेन चन्द्रस्य चार प्रदर्शयति- “ता आइच्चेणं' इत्यादि, 'ता' तावत् आइचचेणं अद्धमासेणं' आदित्येन आदित्यसम्बन्धिना अर्द्धमासेन 'चंदे' चान्द्रः 'कई मंडलाई चरइ' कति, मण्डलानि चरति ? भगवानाह - ' ता सोलस' इत्यादि, 'ता' तावत् 'सोलस मंडलाई चरइ' षोडश मण्लानि चरति परिपूर्णानि पञ्चदश मण्डलानि चरित्वा षोडशे मण्डले चरतीतिभावः 'सोलसमंडलचारी' षोडशमण्डलचारो षोडशमण्डलचरणशीलश्च, अत्र षोडश मण्डलचारी - पञ्चदश मण्डलानि पूर्णानि चरित्वा षोडशे मण्डले समागतस्ततः षोडशं मण्डलं चरन् इत्यर्थः न तु परिपूर्ण षोडश मण्डल चारीति । अयं भावः - एकस्मिन् युगे सूर्यमण्डलानि त्रिंशदधिकानि अष्टादशशतानि (१८३०) भवन्ति, सूर्यार्द्धामासाश्च विंशत्यधिकशतसंख्यकाः (१२०) भवन्ति युगस्य षष्टि सूर्यमासात्मकत्वात् ततस्त्रिंशदधिकाष्टादशशतराशेः (१८३०) विंशत्यधिकशतेन (१२०) भागो ह्रियते लब्धानि पञ्चदश मण्डलानि परिपूर्णानि, तदुपरि त्रिंशच्च विंशत्यधिकशत
