________________
५३०
सूर्यप्रतिसूत्रे रात्रा भवन्त्येव, तेऽपि च मूलोक्तैरवमरात्रैः सह तुल्यत्वं भजन्त्येवेत्युभयोः समन्वयः । इह च ये त्रयऋतव आषाढाद्याः प्रकल्पितास्ते च लोके प्रसिद्धिमाप्नुयुः । ततो लौकिकव्यवहारमपेक्ष्य आषाढादारभ्य प्रतिदिवसमेकैक द्वापष्टिभागहान्या वर्षाकालादिगतेषु तृतीयादिषु पर्वसु मूले यथोता अवमरात्राः प्रतिपद्यन्ते । परमार्थतस्तु पुनः श्रावणमासस्य कृष्णपक्षस्यारम्भकालादर्थात् प्रतिपल्लक्षणाद् युगादित आरभ्य चतुश्चतुः पतिक्रमे काले अवमरात्रा वेदितव्या इति ॥
अथात्र युगादितः कतिपर्वातिक्रमे सति कस्यां तिथौ अवमरात्री भूतायां तया सह का तिथिः परिसमाप्तिं यास्यतीति चिन्तायां खलु इमास्तिस्रो गाथाः पूर्वाचार्य रुपदर्शिताः प्रश्ननिर्वचनरूपाः विनेयजनानुग्रहाय अत्रोपनिवेश्यन्ते यथा
"पाडिवय ओमरत्ते कइया विइया समप्पिहीइ तिही ।
विइयाए वा तइया तइयाए वा चउत्थी उ ॥१॥ भा मूलोक्त अवमरात्र के साथ तुल्य ही होती है । इसप्रकार दोनों कथन का सरखापना होता है। यहां पर जो आषाढादि तीन ऋतुएं कथित की है वे लोक में प्रसिद्ध है, अतः लौकिकव्यवहार को अपेक्षित करके आषाढ से लेकर प्रतिदिन एक एक बासठिया भाग की हानी से वर्षाकाल के गत तृतीयादि पर्वमें मूल में यथोक्त प्रकार से अवमरात्र प्रतिपादित किये है। वास्त. विकता से तो श्रावण मास के कृष्णपक्ष के आरम्भ काल से अर्थात् प्रतिपदा से युगादि से आरम्भ करके चार चार पर्व का अतिक्रम काल में अवमरात्र समझ लेवें। ___ अब यहां पर युग के आरम्भ से कितने पर्व बीत जाने के बाद एवं किस तिथ में अवमरात्र रूप तिथि के साथ कौनसी तिथि समाप्त होती है ? इस प्रकार के विचार में ये वक्ष्यमाण तीन गाथाएं पूर्वाचार्यने प्रश्न निर्वचनरूप कही है वे शिष्यजनानुग्रह के लिये यहां पर कही जाती है-(पडिवय ओमरत्ते મૂલમાં કહેલ અવમાત્રની સમાન જ હોય છે, આ પ્રમાણે બને કથનનું સરખાપણું થાય છે, અહીંયાં જે અષાઢાદિ ત્રણ રૂતુઓ કહેલ છે એ લેકમાં પ્રસિદ્ધ છે, તેથી લોકિક વ્યવહારને અપેક્ષિત કરીને અષાઢથી લઈને દરરોજ એક એક બાસઠિયા ભાગની ન્યૂનતાથી વર્ષાકાળના વીતેલા તૃતીયાદિ પર્વમાં મૂક્ત પ્રકારે અવમાત્રનું પ્રતિપાદન કરેલ છે, વાસ્તવિકપણાથી તે શ્રાવણમાસના કૃષ્ણપક્ષના આરંભકાળથી એટલે કે એકમથી યુગના આદિથી આરંભીને ચાર ચાર પર્વના અતિક્રમ કાળમાં અવમરાત્રિ સમજી લેવી.
હવે અહીં યુગના આરંભથી કેટલા પર્વ વીત્યા બાદ અને કઈ તિથિમાં અવમાત્ર રૂપ તિથિની સાથે કઈ તિથિ સમાપ્ત થાય છે ? આ પ્રમાણેના વિચારમાં આ વયમાણ ત્રણ ગાથાઓ પૂર્વાચાર્યો પ્રશ્નના સમાધાન રૂપે કહેલ છે, તે શિષ્યજનાનુગ્રહ માટે અહીંયાં
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૨
